BİLMEK İSTEYENLERE

Bilmenin bir imkânı varsa, bu imkânın peşine düşülmeli; bilme imkânsız bişeyse, bunu bilmek de bir bilgidir. (Tanrı bilgisi, imkânsız bir bilgidir.) Her bilgi, aynı (tür) değildir; sözgelimi, bilimsel bilgi ile felsefî bilgi; felsefî bilgi ile yakîn (= imânî) bilgi. Bilimsel bilginin konuları ile, bu konuların araştırma yöntemleri; felsefî bilginin konusu ve yöntemi ile aynı değildir. Bilimsel bilgi, varlığı böler; gözlem ve deneye dayanır; felsefî bilgi, konuları bütünler ve akıl yürütmeye dayanır. Dînî (= yakîn) bilgi ise, Bilen Bir’ine inanmayı = güvenmeyi, dayanmayı (= teslim/müslüman olmayı) gerektirir. Bilimsel bilgi, (daha çok!) duyularla; felsefî bilgi, akılla; dînî bilgi, kalple (tüm benlikle) elde edilir. Duyular yanıltır; akıl şüphe eder; kalp ‘kalbeder’ ama ona duyular ve akıl destek verirse “inqılâb” eder. Kalbetmeyi, değişme, dönüşme ve zik-zak yapma; inqılâb etmeyi ise, yolu şaşırmadan daha iyiye ulaşmak (= “ kâlû : innâ ilâ rabbinâ munkalibûn.”) 7/125’deki anlamıyla kul

Amelden maksat nedir?!. Bilmektir. Amel de öğretir. Bilmekten maksat nedir?!. Bilerek ve doğru amel etmektir. Amel, bilmeyi (bilgiyi); bilme (bilgi), ameli gerektiriyorsa, bu ikisi (bilme/bilgi ve amel) birbirini tamamlarlar ve bilgi, imana; iman da kulluğa dönüşür. = (“... âmenû ve âmilussâlihât...”) Bilme, imana dönüşmezse (= bilmede şek = şüphe olursa), amel sâlih olmaz. Bilmenin imana dönüşmesi, aklın Bir Bilen’e (= El-Alîm’e) teslim olmasıdır. Akıl teslim olursa, beden de (tüm azalar da) teslim olur; çünkü bedeni akıl (= baş) idare eder. Bu teslimiyet, aslâ aklı dumura uğratmaz, aksine aklın önünü açar ve roketler.

Ğasiq’ı, mealler gece (= dışarının) karanlığı şeklinde çevirmişler ve totoloji yapmışlar; gece zaten karanlıktır. Bence (= kanımca), buradaki ğâsiq, cahiliyet karanlığıdır. Bu karanlıkta, şerli yaratıklar (= min şerri mâ halaq), düğümlere (?!) üflerler (= neffâséti fil ukad) ve hasedçiler de hased ederler. Böyle bir zamanda “B/ben, Felaq’ın Rabbine (= karanlıktan aydınlığı çıkaran Rabbe) sığınırım.” Vekab   Vekabe, çukur demektir. Güneş, çukura, çukurda batmaz ama cahiliyyet (karanlık) bir çukurdur, bir batıştır, bir çöküştür. Bu batıştan, çöküşten aydınlığa çıkmak, vahyi ve aklı birlikte kullanmakla mümkündür. Vekabe’nin tersi (= zıttı), Akabe’dir; akabe, sarp yokuş (= çıkış) demektir. Ukbâ, âkıbet (= cezâ ve mükâfat) da aynı köktür. Sarp yokuşu çıkamayanın (= fiilen ve zihnen köle olanları âzad edemeyenlerin = onları özgürlüklerine kavuşturamayanların, kıtlık ve yokluk gününde yetime ve yoksula (?!) bişeyler (?!) vermeyenlerin âkıbeti kötü olacak; iman eden, sabrı ve merhameti tavsiy

Sirâcen Münîrâ : Işık saçan bir kandil. (33/46) Sirâc kelimesi, Kitâb’ta dört yerde geçer. Furkan, 61. Ahzab, 46. Nuh, 16 ve Nebe, 13. Münîr kelimesi ise, altı yerde geçer. Kelimenin kökü Nûr’dur, nâr da (= ateş de) aynı köktür. Kitâb’taki Nâr, Nûr ve Münîr’in toplamı 194’tür. Furkan 61’deki sirâc, Güneş’tir; peşinden Ay gelir ve ikisine de münîr denir. Güneş, gündüz; Ay, gece aydınlatır; ama Ay, ışığını yine Güneş’ten alır. İnsandaki akıl, Ay gibidir. Peygamberlerdeki akıl ise Güneş gibidir. Güneş, ışığını “yanarak kendi”! yapar ama onu yakan = ona o enerjiyi veren Bir’i elbette vardır. Bizlerdeki akıl, Ay’a (= Peygambere); Ay’daki akıl da (= Peygamberdeki akıl da) Güneş’e tâbîdir. Ay ve Güneş olmadan aydınlanmaya çalışan akıl, mum kadar bile ışık veremez/saçamaz. Nûr Sûresi 40. âyette böyle kimseler için, “elini uzatsa bile (kendi) elini dahî göremez.” denir.  “Allah bir kimseye Nûr (= akıl) vermemişse, onun aydınlıktan bir nasibi de yoktur.” (24/40 âyet sonu)

Din, akıl mı, duygu mu, ikisi de mi?!. İkisi de ama daha çok akıl. İkisi de değildir, imandır; denebilir. O zaman, iman nedir? sorusu sorulur ve imanı, ya akla ya da duyguya yaslamak zorunda kalırız. Duygular, olumlu da olumsuz da olurlar ama akıl olumsuz olmaz. Dine (sırf) duygu dersek, âhiret, ya umuda ya da hınç (rövanş) almaya dönüşür. (Umut, buradaki sevdiklerimizle orada kavuşmak; rövanş, burada hesap soramadıklarımızdan orada hesap sormak.) Akıl, bu iki hesabı elbet yapar ama onları da aşar. Akıl, sürekli arar, arayışı bitmez, aramaktan da usanmaz, yorulmaz; duygular ise gelip-geçicidir (= anlıktır). Uzun ya da kısa, biten (= sona eren) bir hayat, neticede dünya gibi biten (çook uzuuun) bir hayattır; âhiret ise, bitmeyen bir hayattır. Sürekli arama olmasa, aranan bulununca, hayat anlamsızlaşır. Her arayış ve her buluş, insanı “mutlu” eder; bunu da sadece akıl yapabilir. “Cebrail (as.) Hazret-i Âdem babamıza taraf-ı İlahiden akıl, hayâ ve din olmak üzere üç hediye getirmiş ve ‘Bu

Kelimenin kökü, NZR, nazar; düz anlamı, kafa gözüne görünen görüntü. Derin anlamı ise, “aklın gördüğü görüntü” = nazariye. Herkesin manzarası farklı; herkesin kendi penceresi var; o pencereden bakınca, herkes “bi manzara” görüyor. Akıl gözüyle görenlerde de manzaralar var ve farklı; ama akıl gözü, gördüğü manzaraları birliyor, birleştiriyor, onlardan dersler çıkarıyor. Akıl bağlar, birleştirir ve gördüğü görüntülerde (= manzaralarda) hikmet arar; gözde bu özellik yoktur. “... gözleri var, görmezler ...” âyeti, (7/179) manzaraları akıl gözüne taşıyamayanlar (= basîretsizler) için olsa gerek. Göz, gördüğü manzaraları akla taşıyamazsa, onlardan sadece anlık olarak (= duygusal olarak) etkilenir ve unutur; akla taşınan manzaralar, kolay kolay unutulmaz; hafızaya atılır, yeri ve zamanı gelince hatırlanır ve onlardan dersler çıkarılır. Bunu da ancak, Ül-ül Elbâb bir akla (= Derin Bir Akla) sahip olanlar yapabilir. Anlık akıl, “hayvanî” akıldır, anlık tepki verir; buna akıl bile denmez, onun a

1+1 = 2. 1 (bir), kendini bir kez daha tekrarladı da, 2 (iki) mi oluştu?!. İki (2), iki tane bir (1) mi?!. İki tane bir, ikiye mi eşit?!. O zaman üç tane bir de üçe eşit. Sayı büyüdükçe, birlerin (birin) değeri düşüyor. İlk bir, çook daha değerli ve çook daha güçlü. Bunları niçin yazdım, bu soruları niçin sordum?!. Özdeşlik ilkesi için. Nedir özdeşlik ilkesi. Bişey, bişeye benzeyebilir ama onunla tam/tamamen eş = eşit = aynı = özdeş olamaz, değildir. Yâni, A’lar farklıysa, A=A değildir; hele hele, 1+1=2, hiç değildir. Yaşadığımız bu boyutta bile iki Ali, bir değildir; onlar aynı anadan aynı yumurta ikizleri olarak bile doğsalar. Öncelik-sonralık (zaman), mekân ( aynı yeri kaplamıyorlar), her ân aynı işleri yapmıyorlar ve aynı kişi ile evlenmiyorlar,  vs... aralarında bir sürü fark oluşuyor. Herkes özeldir, nev-i şahsına hastır. Böyle olunca  “toplama bir Tanrı” nasıl kabul edilebilir. Vahdet-i Vücûd, varlığı toplar (= birler) ve = O der. Bu deme, özdeşlik ilkesine uymaz. Eşitliğin iki

Taşma : Bişeyin dolması ve fazlasını boşaltması. Nehrin taşması, bardağın taşması, sabrın taşması, vs. Kelimenin Arapça karşılığı : Fâde (فاض), yefîdu  feyd = feyz; fezeyan, taşkın. Tasavvuf, bu kelimeye olumlu bir anlam yükler ve varlık, Allah’ın bir fezeyânı = Allah’tan bir taşmadır der. (Feyz-i Akdes, Feyz-i Mukaddes.) Efâdâ’yı (افاض) da dahil edersek, kelime Kur'ân’da 9 yerde geçer; efâda, 2/198-199’da üç kez; 7/50’de ve 24/14’de bir kez olmak üzere, toplamda 5 kez geçer; anlamı, akın etmek demektir. Geri kalan dört yerdeki fiilin kökü, fâde (فاض)’dir. Ortadaki elif, yâ’ya dönüşünce, kelime feyz şeklinde okunur. (Öbür feyz = fevz - فوز - ile karıştırmayalım; onun anlamı başarı.) Fâde (فاض)’nin,  5/83 ve 9/92’deki kullanımı, tefîdu şeklindedir; anlamı, gözden yaş boşalması, gözyaşının akması = ağlamadır. 10/61’de tüfîdûne şeklinde olumlu kullanılmıştır, burada bu kelimeye dalma anlamı verilmiştir. 46/8’deki kullanım da tüfîdûne şeklindedir ama burada bu kelime, olumsuz anlamda k

Fizik, somut varlıkların; matematik, yarı somut, yarı soyut varlıkların; metafizik de tam soyut varlıkların “bilimidir!.” Somut varlıklarda = fizikte, madde ve sûret birlikte = beraber bulunur. Matematikteki varlıkların (= sayıların ve geometrik şekillerin) sûretlerinin maddesi ise “flûdür”!. 1,2,3, ... ün, karenin, üçgenin, ... dışarda maddî bir karşılığı yoktur ama bizler onları = onların şekillerini “dışardaki fizikî şeylerle birlikte” biliriz!. Bir kalem, kare masa, ... deriz. Metafizik varlıkların ise, fizikî dünyada hiçbir şekli yoktur; onlar, tamamen ussal = akılsal veya kavramsaldırlar. Fizikten matematiğe, matematikten metafiziğe gidemeyen (= uçamayan) bir akıl, Tanrı ile tanışamaz. 

Akıl, hakikati hem parçalar hem de arar. Parçalı hakikat, gerçekte hakikat değildir, hakikatin “görüntüsü = âyetidir.” = kesret. Akıl, kesreti (= çokluğu) bütünleyen = birleyen bir özelliğe de sahiptir. = vahdet.  Vahdet, tümdemgelim; kesret, tümevarımdır. Akıl, tümdemgelimi de tümevarımı da kıyası da kullanır. Tümevarım için kesret; tümdengelim için vahdet şarttır. Bizler, çokluklar (= kesret, tikeller, tekiller) dünyasında yaşıyoruz. Akıl, tek tek tikelleri, tekilleri, somutları görür; onları tümeller ve soyutlar.  Biraz açayım. Göz, (her yerde) pencereden bakınca, evleri, arabaları, sokağı, insanları, vb. görür. Her yerde gördüğü bu şeyleri toplar, soyutlar ve zihne sığdırır. Bu, aklın yatay yürüyüşüdür. Akıl, dikey de yürür ve “kuş gibi” havalanır. Dala konan kuş, sadece dalı görür; uçan kuş, ağacı (ağaçları) ve bi çook şeyi görür. “Aklın uçması = kanatlanması”, yukarı doğru yürümesidir. Akıl, yukarı doğru mesafe aldıkça, dünyayı, gezegenleri, samanyolunu, kâinatı görür, tâa “arşa

İnsanı diğer canlılardan ayıran, insandaki bu iki şey = akıl ve iradedir; diğer her şey, neredeyse ortaktır. Akıl, insandaki bilme gücünü; irade de seçme gücünü ifâde eder. Bu yazıda, akıl ve iradenin ne olduğuna dair felsefî-ilmî tahliller değil; kendi deneyimim üzerinden kısa bir açıklama yapılacak. Notlarımı sizlerle paylaşırken, biçok kez, “bu kez son”, dedim ama sözümü tutamadım, paylaşmaya devam ettim ve ediyorum. Bu hâlim, bendeki iradesizliği, söz verip sözünden dönmeyi = sözünde durmamayı, vs. göstermez mi?!. Kıvırmaya gerek yok, pekâlâ gösterir ama bu, işin/meselenin size görünen/bakan yüzü; bir de bana bakan yüzü var. Ben, irademim o kadar da zayıf olduğunu sanmıyorum. Okumak istediğimde okuyor; yazmak istediğinde yazıyor; yürümek istediğimde yürüyor; bişeyi yapmak istemediğimde yapmıyorum; sözgelimi ‘bu yazıyı’ (bunu değil, önceden yazılanların bir kısmını) kimseyle paylaşmayayım dediğimde paylaşmıyorum, kimseyle paylaşmadığım yüzlerce sayfa yazı var. Bence, benim irademde

Şâşâa : Gösteriş. Debdebe. İki kesim şâşaa peşinde, bunlara Kitâb savurgan, şükürsüz ve sorumsuz yaşayanlar, anlamında mütref diyor. Bunlar : 1) Parayı (kolay) bulanlar.  2) Makamı (kolay) bulanlar.  İki kesim de gösteriş, hava ve kendini ispatlama peşinde; çünkü, bunların ‘gösterecek daha değerli’ bişeyleri yok. Onlar için (çoğu kimse için) değerli olan, para ve makam. Beni, daha çok ikinci kesimin şâşâalı yaşaması ilgilendiriyor. Çünkü onlar, kendi malları üzerinden değil, kamu malı (= milletin malı) üzerinden bunu yapıyorlar. Bunların ilk yaptıkları iş, makam odalarını ve makam araçlarını değiştirmek. Bunlar, geniş odalar, modern koltuklar ve son model arabalarla âmir olduklarını millete göstermek istiyorlar, egolarını şişiriyorlar. Bu, içi boş bir adamın, ipek takım elbise giymesi gibi bişey.  ... Efendimiz zamanında ve asr-ı saadet dönemi yöneticilerinde (= vâliler ve komutanlarında) aslâ şâşâanın zerresi yoktu; onlar Efendimizi örnek alıyorlardı. Efendimiz, ashâbından farklı

Girilmesi yasaklanmış alanlar. Dinde bunun karşılığı yapılması istenmeyen işler, haramlar.  Helâl dairesi geniş, haram dairesi dardır. Çoğu yere girersiniz, çoğu yer serbesttir ama bazı yerlere giremezsiniz, illâ da girmek istiyorsanız ihrama girmek zorundasınız. İhram, harem bölgesine yaklaşıldığında = mîkâtta giyilir. Dünyayı bir daire olarak düşünün ve Kâbe’yi de o dairenin merkezine yerleştirin. Herkesin bu merkeze (= Kâbe’ye) yöneldiğini (= kıble) hayal edin. Bir de bu insanların buraya gitmek ve girmek istediğini düşünün. Oraya (Kâbe’ye) yaklaştığınızda ihram giymeniz gerekiyor, çünkü harem’e = kutsal yere, Mescid-i Haram’a, çevreden merkeze ve birbirinize çoook yaklaştınız ve çoook sıkıştınız = kalabalıklaştınız!. Hac, belli/bilinen aylarda ve günlerde olur/yapılır... (2/197); o günlerde orada kaç milyon hacı adayı olur; o kadar kişi arasında, orada düzeni sağlamak üst düzey dikkat, sabır ve sorumluluk gerektirir. Orada kimse kimseye üstünlük taslayamaz; bunun dış göstergesi de

Terki (= kendini bırakmayı), iki boyutta anlamak lâzım : İnsanî boyut ve İlâhî boyut; ben insanî boyutu şerh edeceğim.  Ana-baba (= eşler), birbirlerine bedenlerini (= bedenlerinde olan şeyi = can suyunu) terk ederek = bırakarak, yeni bir can (= beden) meydana getirirler. Anne, babanın (= eşinin) terk ettiği o “suyu = can suyunu”, alır ve belli bir süre besler, sonra da onu yavrusuna verir = terk eder. Kardeşlerin yakınlığı = akrabalığı da aynı yolla gerçekleşir. Kardeşlerin birbirlerine eş olamamasına, birbirleri ile evlenmesinin haram = yasak olmasına buradan da bakılabilir. İlâhî anlamdaki terke, benim sözcük dağarcığım yetmiyor, yetmez de; kim, kime neyi terk ediyor, bilmiyorum; ama şunu biliyorum : burada bize her şeyimizi O veriyor, biz O’na hiçbir şey vermiyoruz, O’nun verdiği şeyleri sahipleniyor ve O’nun için terk etmiyoruz. Muhtemelen, terk etmeyince de O, bizim için yaratacağı “yeni hayatı” zor bir hayat olarak yaratacak. Bilelim ki, bizim bişeyleri terk etmemize O’nun ihtiy

İyi, iyiyi; kötü, kötüyü sever ama iyi de kötü de kademelidir. İyi, kötüyü sevmez; kötü de iyiyi sevmez. İyinin ve kötünün bilinmesi aklın işidir. İyi akıl, iyi akıl/lı ile; kötü akıl, kötü akıl/lı ile bağ = ilişki = muhabbet kurar. İlişki, önce ilgi ile başlar; bu ilgi, belli bir süre sonra muhabbete (= buradaki muhabbet, sohbet anlamında) dönüşür; sohbet “koyulaşırsa”!, muhabbet eden kişiler arasında sevgi tohumları ekilir ve o sevgi (zamanla) büyür. İki kişi arasındaki ilgiyi, bi çook şey başlatabilir. Dış görünüş, bakış veya bir söz (iltifat vs.). Bu ilgi, belli bir süre sonra karşılıklı yakınlığa sebep olur. İyi ya da kötü, karşılıklı frekanslar uyuşursa, yakınlıktaki “kaliteye” bakılır. Bu kalite, aynı zamanda kişinin kendi “kalitesidir”, burada kişinin muhatabı kendine ayna olur; kişi, muhatabını tanırken kendini de tanır. Karşılıklı muhabbetin sevgiye (= hubba) dönüşmesi için, tarafların kendilerini muhataplarına terk etmeleri, bırakmaları şarttır. Sevginin ilk aşamasında bu te

Mezopotamya, iki nehrin arası (mezo); bu nehirler Dicle ve Fırat. Mâverâünnehir ise, iki nehrin ötesi (mâverâ), demek; bu nehirler de Amuderya (= Ceyhun) ve Siriderya (= Seyhun). Eskiden “medeniyet”! buralardaydı; başka yerlere buralardan yayıldı (dağıldı). Buralarda şimdi ne var?!. Yoksulluk, sefâlet ve savaş.

Dün, ilim tâlipleri bizden (= doğudan!; oryantalist veya oksidantalist değilim) yararlanıyor, ilmî konularda bize, bizim ilim adamlarımıza atıf yapıyorlardı; bugün ise, biz batıdan yararlanıyor, onların ilim adamlarına atıflar yapıyoruz. Bu, bizim nerede olduğumuzu gösteriyor!. ... Batıdaki bilim ve felsefenin temelinde doğu var. Harezmî var. Câbir b. Hayyan var. İbn-i Sînâ (= Avicenne) var; var da var. Onların yaşadığı döneme yakın dönemde batıda (= Endülüs’te) İbn-i Bacce var. İbn-i Rüşd var. İbn-i Haldun var. O zaman ilim, Akdeniz ve Mısır-Fas-Tunus yoluyla batıya taşınmış ve batı “uyanmış”!. 15. yüzyıldan sonra (ise), doğu uyumuş, uyutulmuş. Neyle uyutulmuş?!. Kurumsal tasavvufla. Hâlâ da uyuyor, uyutuluyor. Akıl, insanı uyanık tutar. Uykuda akıl pasiftir. Uyku, yarı/m ölümdür. Bugün, doğuda uyanmak isteyen ve uyandırılmak istenilen adamlar, batı aklı ile uyanmaya, uyandırılmaya çalışıyor ama o akıl da insanı (afyon yutmuş gibi) sersem ediyor. Batı aklıyla uyanma ve ilerleme olmaz.

Garib, gurbetteki adam, yalnız adam ama her garib, gurbette değildir, “yalnız”! değildir; “kendi yurdunda”! da garibler vardır (orayı kendi yurdu bellemişse!); kalabalıklar içinde de yalnızlar vardır.  Dünya da başlı başına bir gurbettir ama ben, başka gariblerden söz edeceğim.  Kim onlar?!. Hiçbir yurda sığamayan, sığınamayalar. Bunlar iki gruptur : 1) O yurtta yaşayanlar, onun gibi düşünmüyor ve yaşamıyorlarsa. 2) O yurt, kalıcı bir yurt değilse; asıl yurt özlemi çekiliyorsa. Bu ikisi birbirine bağlantılı ama ben ilkinden söz edeceğim. Bunlar da iki gruptur : a) Yaşadıkları toplumdan uzaklaşarak, uzlete (halvete, inzivâya) çekilenler. b) Bedenen asgarî şartlarda o insanlarla birlikte olanlar ama ruhen ve fikren, onlar gibi olmak istemeyenler. Esas garib bunlar; çünkü en zoru bu. Çünkü bunlar, belki insanlara bifaydamız olur/dokunur diye kendilerini fedâ eden adamlardır. Onlar bilirler ki onların hayal ettiği dünya, bu dünya değildir; onların inandığı din, bu dünyada hâkim değ

Tarih boyu, insanoğlu sevdiği yakınlarının ve  krallarının ölümüne ağıt yakmış, üzülmüş, ağlamıştır; bu hâl, hâlâ geçerli. Ağıt, aynı zamanda edebî bir formdur; elbet, ben ağıt yakmayacağım ama bu ağıdın biraz da kendimize yakılmasını söyleyeceğim = önereceğim. Ölenin arkasından yakılan ağıt, ölen içindir. Ölüm, ölen insanı bir daha buraya getirmez; buradakiler bir daha onu göremezler ve ondan faydalanamazlar.  İnsanoğlu, sağlığında kimseye bir faydası olmayan insanlara da ağıt yakıyor, ağıt ediyor = ağlıyor; çünkü ölümün yüzü soğuktur. Ağıt yakmanın, ağlamanın, ölen insanla bir daha hiç görüşememe ile de bir ilgisi/alâkası var. Yeni bir hayata inananlar, günlerce ağıtlar yakmazlar (= söylemezler), ağlamazlar, kendilerini paralamazlar; “innâ lillahi ve innâ ileyhi râciûn”; siz bizden önce gittiniz; biz de bir gün geleceğiz ve yeniden görüşeceğiz, derler. Bazı insanlar (= dünya ölçeğinden bakarsak, çoğu insan) da, “yeni bir hayatın (= âhiretin) varlığını nereden biliyorsun, gidip de gel

Tereddüt (= şüphe) hâlinde olma, --- kişide güç varsa ---, ya bilgisizliktendir ya da iradesizliktendir. Öyleyse, insandaki bu tereddüt hâli (= kararsızlık), ya ilimle ya da iradenin güçlendirilmesi ile giderilir, izâle edilir. İlim var ama irade güçlü değilse; o ilim, güçlü bir ilim değildir = o ilim, iradeyi güçlendirememektedir; irade varsa (güçlü ise!), ilim yeterli değildir. Her iki hâlin ilâcı da ilimdedir. İlmi yeterli hâle getirmenin iradeyi (= karar vermeyi) güçlendirdiğini daha önce söylemiştim. İlimsiz irade tercihi yapmak, konumuzun dışındadır ve iyi bişey de değildir; böyle tercihler, çoğu zaman insana yanlış işler yaptırır; tesadüfen bu tercihler bazı doğru işlere yol açabilir ama onlar, insana istikrar = tutarlılık ve süreklilik kazandırmaz. Kişide tereddüt hâlinin oluşması, ilim eksikliğinden ve irade zayıflığındansa, o kişinin yapacağı tek şey, ilim elde etmek ve bu yolla iradesini güçlendirmektir. İlmini artırmayan insan, ya nefsinin arzularına (hevâ ve heveslerine),

Bu kavramı, insan için de Allah için de kullanıyoruz.  İkisi arasındaki fark ne veya nasıl?!. Allah’ın yaratması hakkında (az-çok) “fikir sahibi” olmayan biri, bu farkı fark edemez. Allah, varlığı (= her şeyi) “yoktan” (Kendisi hariç, hiçbir şey yokken) yaratmıştır; insan ise, şeyleri varlardan (= var olan malzemelerden) yaratır. Vardan yaratmayı anlıyoruz; pekiî “yoktan yaratma” nasıl olur?!. İnanca göre, Allah isteyince olur; ilme (= felsefeye) göre ise : Bir şeyin olması (= varlık kazanması) için, zorunluluk hâlini alması şarttır. Yâni, o şey, varlıkla yokluk arasında kalmaktan (= mümkün bir varlık olmaktan) çıkıp varlığa “meyl” etmeli, yönelmelidir; bu da, bir “tercih (= irade), ilim ve kudret” meselesidir. Yâni bir tercih edici (= müreccih), onu ne şekilde, nasıl ve ne zaman varlığa çıkaracağını bilmeli (= ilim) ve onu var edecek kudrete sahip olmalıdır. O şey, varlıkla-yokluk arasında kaldığı müddetçe, ne vardır ne de yoktur; = varlığı da yokluğu da mümkündür; onu, o mümkünlükten

İlim, İrade, Kudret, Bu sıfatlar, son tahlilde Allah’ın sıfatlarıdır ama ben, insana bakan yüzü hakkında konuşacağım. İnsandaki bu üç sıfat, birbirlerini tamamlarlar.  Bir insan ilim elde edecekse, ilmi murat etmeli (iradesine konu edinmeli) veya “irade kudretini” ilim elde etme yönünde kullanmalı. İrade kudreti dedim; kudret, bir şeyi hem yapmak/yapabilmek hem de yapmamak (yapamamak değil!) için kullanılan güç veya kuvvettir. Kişide bu güç varsa, bu gücü, yapmak, (ilim söz konusuysa ilim elde etmek) veya yapmamak (ilim elde etmemek) için kullanır. İşte bu seçim, iradedir. İrade de bir kudrettir. İlim elde edilince, o da bir kudret olur ve iradeyi besler. İlmin iradeyi beslemesi, insanı doğru karar vermeye sevk eder. İlimsiz irade kullanımına ben istek diyorum ve isteği de büyük ölçüde güdülere (= hevâ ve hevese) hamlediyorum. İlmin beslediği irade güçlüdür ve omurgalıdır. İlmin kendisi bizatihi güçtür ve o gücünü iradeye aktarır.  14/İbrâhim, 21. âyet, mealen, kıyamet gününde azabı gö

Tek kanatla uçulamaz. Tek elle doğru dürüst bir iş yapılamaz. Aynen bunun gibi, ilimde de tek kanatla yol alınamaz. İlmin bir kanadı fizik (= zâhir ilmi, fenomenoloji); diğer kanadı da metafiziktir (bâtın, gayb ilmi, numenolojidir.) Mûsâ, “kanadını ikileme/k için, daha doğrusu iki kanadın (= denizin) birleştiği yeri bilebilmek = bulabilmek” için genç arkadaşı ile uzuun bir yolculuğa çıkmış; balık, onların duracağı yeri belirlemişti. (18/60-64.) Orada, kendisine “ledün ilmi” verilen bir kulla karşılaştılar. (18/65.) Onunla anlaştılar ve birlikte yola çıktılar. Yolda, deniz kenarında bir gemi gördüler; “o kul” o gemiyi deldi. Mûsâ, buna dayanamadı; “Sen ne yaptın?!.” dedi. “O kul” : Anlaşmamızı bozma!, dedi. Mûsâ : Tamam dedi. Yine yola koyuldular. “O kul” bu kez yol kenarında oynayan bir çocuğu öldürdü. Mûsâ : Bu çook acâib bi şey!... dedi. “O kul” : Bak bir daha olmasın; olursa, yollarımız ayrılır, dedi. Mûsâ : Bi daha olmayacak, söz; dedi. Bi kez daha yola çıktılar; çok acıkmışlar ve

Akletme = Bilme Türleri  • Beyan : Söze dayalı bilme. • Burhan : Delile dayalı bilme. • İrfan : Sezgiye (ilhâma) dayalı bilme. • Vahye (= İlâhî Habere) dayalı bilme. Vahiy, hem söz (= beyân) hem de burhandır (= aklî delildir); Vahiy, delilsiz (hevâdan) konuşmaz. Geriye sezgi (= irfan) kalıyor. Aklını, vahye göre doğru kullanan/lar, doğru sezgiler alırlar ve irfan sahibi olurlar; yanlış kullananlar da saçmalarlar, ‘istidrac ehli’ olurlar, sallarlar.  Söze dayalı bilme, etimoloji, filoloji (= dil tahlilleri) ile. Vahiy Metnini = Mushaf’ı analizle. Delile dayalı bilme, gözlem, deney ve (aklî) kıyas (tümevarım ve tümdengelim dahil) ile. Sezgiye dayalı bilme, (olumlu-olumsuz) belli bir birikimle (!) mümkün. Vahiy ile bilme, “seçilmişlere = mustafâ olanlara has.”!. ... Aklın Sınırları Akıl, neyi, nereye kadar bilebilir?!. Soru bu. Akıl, Tanrı dışında her şeyi bilebilir. Kendini bile.  Aklın bilemeyeceği tek husus Tanrı’dır; o akıl, Tanrı’yı bilmeye kalkarsa = cüret ederse, tanrısalla

Bu başlığı, Felsefe-Din (Bilim-Din), Bilme-İnanma şekline de sokabiliriz. Akıl, sorgular, arar, araştırır; Vahiy, bildirir, haber verir ve itaat ister. Bu itaatin sorgulanmasını istemez diyemeyeceğim, diyemem; dersem, vahyin akla değer vermediğini ve aklı önemsemediğini söylemiş olurum. Oysa, akıl da bir “vahiydir”! (= Allah’tandır), akıl olmadan vahiy anlaşılmaz. Bilme, aklın işi; inanma, kalbin işi. Bilme, bitmeyen bir iş; inanma, “tamam denen, kabul edilen” bir iş. Bilmede, tatmin yok, durmak yok; inanmada var. (mı?)!. Bilme, şüphe ile var; inanmada şüphe olmaz. Durum böyleyse, bu ikisi uzlaşmaz mı?!. Bunların bu özelliklerini çift değil de zıt görürsek, uzlaşmazlar; oysa onlar çifttir (= zevcdir); o özellikler de onların, çift (= zevc) olmalarından, birbirlerine destek olmalarından kaynaklanır. Yer ile Gök gibi. Erkek ile Kadın gibi. Yer, göğe; kadın, erkeğe zıt değildir. Gök, yerin; erkek, kadının evidir. Eskiden, kadının beyi ölünce, ‘evim, evim’ diye ağlardı. Gök, yere; erkek, k

Bu kelimeler, Nûr Sûresi 35. âyette geçerler. Bu âyet, Kur'ân’ın en zor, en sembolik âyetidir.  Mişkât, kandil; Misbâh, lamba; Kevkeb de yıldız demek. Kevbeb’in hemen peşinden kullanılan dürriyyün kelimesi kevkebi tanımlayan = tamlayan bir kelime olarak meallendirilmiştir, inci gibi parlayan bir yıldız (= kevkeb) şeklinde; oysa, cümleye gibi anlamını veren harf, ‘ke’, mişkâtin = kandilin başında (= ke-mişkâtin). O zaman kevkebün dürriyyün, (inci gibi!) parlayan = parlak o yıldız, kandili niteler, niteliyor. Bu kelimelerle ne anlatılıyor?!. Allah’ın Nûr’u. “Allah, göklerin ve yerin Nûr’udur.” deniyor ve bu Nûr, bişeye benzetiliyor ve o benzetme için de bu kelimeler (= Mişkât, Misbâh ve Kevkeb) kullanılıyor. Ne deniyor?!. O Nûr = O’nun Nûr’u, içinde lamba (misbah) bulunan bir kandil = mişkât (mi?); yoksa; içinde kandil = mişkât bulunan bir lamba = misbâh (mı?). Ne, neyin içinde?!. Lamba (misbah), sırça fânus içinde. = “el-misbâhü fî zücâce.” (zücâce = cam, sırça fânus) O zücâce de (s

Bu, aklî bir çabadır; İslâm’ın (dinin) felsefesi olarak algılansa da Müslüman filozofların ya da filozof Müslümanların felsefesidir, onların omuzlarında yükselmiştir; bu, bir dini anlama çabasıdır. Bu çaba = bu felsefe, başta Kindî, Fârâbî ve İbn-i Sînâ olmak üzere bir çook (Müslüman) filozofun bize armağanıdır. Bu felsefe, akıl ile vahyi “uyumlaştırmaya” çalışan (aklî) bir çabadır; onlar, aklın da vahiy gibi “aynı kaynaktan” çıktığına/geldiğine inananlardır; onlar, akılla dini “çatıştırmazlar, çatışmamalı” derler; onlardan kimi aklı öncelemiş; kimi de vahyi öncelemiştir; büyük ölçüde de vahyi, akla rehber görmüşlerdir. İbn-i Sînâ, Nübevvetin aklîliğini ispatlamakla işe başlar. Vahiy (= Nebîler), aklın sapıtmaması, sapmaması, hidâyeti bulması için gönderilmiştir, der. Allah, merhametinin ve rahmetinin büyüklüğünden, Nebîlerini insanlar akıllarını isabetli bir şekilde kullansınlar = “Ulül Elbâb” (Salih kullar) olsunlar ve hidâyeti bulsunlar diye göndermiştir, der. ... Aklı kullanmak, fe

İbn-i Sînâ’da akıl, İbn Rüşd’de akıl gibi başlıklar açılabilir ama ben, Endülüs filozofu İbn Tufeyl’in aklına hayranım; Endülüs’ten çok önemli adamlar, cins kafalar çıkmış : İbn Bacce, İbn Hazm, İbn Arabî, İbn Rüşd, daha bir çok isim. Tabîî ki bu adamları doğu (din) beslemiş; bunlar Farâbî’den, İbn Sînâ’dan, Mu’tezilîlerden, İsmailîlilerden, vs. etkilenmişler, beslenmişler; o dönemde akıl faalmiş, belli ki faal akılla irtibat kurabiliyormuş; şimdi öyle mi?!. ... İbn Tufeyl’in çook önemli alegorik-metaforik-sembolik bir hikâyesi var : Hayy b. Yakzan. Bu hikâyenin daha önce bir benzerini İbn Sînâ da yazmıştı, orada geçen Absal ve Salaman karakterlerini belki de o yaratmıştı. Hikâye, sıcak bir adada (ekvatorda) tek başına “topraktan” yaratılan ve yaşayan (onu besleyen bir ceylan, hayvan) bir adamın hikâyesi. Bu adam, dışarıdan ilâhî ve insanî (vahiy, kültür vs.) hiçbir etki almadan, tamamen aklını kullanarak doğayı ve kendini tanıyor, oradan ahlâka (iyi-kötü bilgisine) ve dine (yaratıcı v

Bil-kuvve akıl, düşünme potansiyeli olan akıldır; bil-fiil akıl ise, eyleyen (= yapan) akıldır. Düşünce, iyi de olabilir kötü de. Düşünce, aklın bir fonksiyonudur. Kuvveden fiile çıkmayan akıl, hiçbir işe yaramaz  Söz söyleme (= konuşma) ve yazma, bil-kuvve aklın az da olsa bil-fiil olmasıdır; asıl bil-kuvve akıl, düşündüğü her şeyi yapan, yapabilen akıldır. Bil-fiil akıl, bil-kuvve aklı; bil-kuvve akıl da bil-fiil aklı besler; fiil, olumlu ise bil-kuvve akıl olumlu; fiil, olumsuz ise bil-kuvve akıl olumsuz beslenir. Bu, biraz da yumurta-tavuk hikâyesine benzer. Bu, Kant’taki ‘saf ve pratik aklı’ çağrışırsa da ikisi aynı şeye tekâbül etmez.  Bil-kuvve akıl, herkeste vardır ve herkese eşit bir şekilde verilmiştir. İnsanlardaki aklı farklı kılan, o aklın (= bil-kuvve aklın) kullanımıdır. Bil-kuvve aklını en mükemmel kullananlar, Peygamberler; en berbat, en kötü kullananlar ise şeytanlar = şeytanlaşmış insanlardır. Şeytan da akıl kullanmıştı; ‘ben ona (= Âdem’e) niye secde edeceğim = sayg

Akıl, hayat gibidir. Hayat, nedir?!. Herkeste olan “bişey”; akıl gibi; fark : aklın iradeli; hayatın ise iradesiz çalışmasıdır. Hayat da akıl da (sağlıklı) her insanda var. “Total hayat” bölünmüş de herkese verilmiş gibi!; akıl da öyle, o da “total akıldan” bölünmüş gibi!.  Elbet, buradaki hayatımızı çoğaltamıyor (= uzatamıyor) ama (az da olsa) aklımızı çoğaltabiliyor, başka âlemlere uzatabiliyor ve o âlemlerle bağ/bağlantı kurabiliyoruz. Sanki, bizdeki bu akılla “total akla” bağlayabiliyoruz. Sanki, burada aklımıza yüklediğimiz kodla (= olumlu-olumsuz yükle) öbür hayatta total hayatla da bağ/bağlantı kurabileceğiz. Akletmek, sadece kuru kuru düşünmek değildir, aynı zamanda amel etmektir veya aklettiğimiz şeyi yapmaktır. Aklın olumlu (= doğru) düşünmesi, vahyin rehberliği ile mümkün olur. Vahiy görmezlikten gelinirse, hevâmız, aklımızı esir alır. Hayatımızı yönlendiren, onu değerli veya değersiz kılan, (doğru ya da yanlış çalışan) aklımızdır.

Endişelenmeyin!, bu yazı, bir seçim yazısı olacak ama bilindik bir seçim yazısı (= siyasî bir yazı) olmayacak, sıra dışı ve tamamen bireysel bir yazı olacak. Bu seçim, milyarlarca insan için bitti; onlar öldüler ve seçimlerinin sonuçlarını gördüler; kimi kazandı, kimi kaybetti; bizim gibi hâlâ yaşayan milyarlarca insan için ise bu seçim devam ediyor. Bu seçimin kazananını-kaybedenini, kazanacak olanını ve kaybedecek olanını merak ediyorsanız, Vâkıa Sûresini (56. Sûre) okuyun. Bir seçimde en az iki tercih bulunur, onlardan biri tercih edilir ve tarafımız belli edilir. Bu iki tercih, en genel anlamıyla iyi-kötü, güzel-çirkin, doğru-yanlıştır. İyiyi, güzeli ve doğruyu tercih edenler, kazanırlar; kötüyü, çirkini ve yanlışı tercih edenler ise kaybederler. Rabbimiz Allah, insana bu seçim hakkını vermiştir; verirken de iyinin, güzelin ve doğrunun ne ve nerede olduğunu söylemiştir. “innâ hedeynâhu-s selîbe immâ şâkiran ve immâ kefûrâ.” = Biz ona = insana, hidâyet yolunu gösterdik; o, ister şâk

Doğum günü/günleri, sadece (doğan ve hâlâ) aramızda yaşayan insanlar için mi kutlanır, yoksa aramızdan ayrılan (= ölen) insanlar için de kutlanır mı?!. Doğum günü, her doğan insan için neden kutlanmaz?!. Yaşayan insanların doğum günü kutlamaları şenlikli olur; pasta kesilir, tatlı yenir, mumlar üflenir, onlara ‘iyi ki doğdun!.’ denir. Aramızdan ayrılanların doğum günü ise üzüntüyle hatırlanır, onlar da keşke aramızda olsalardı denir. Her insanın doğum günü kutlanmaz; çünkü her insan hatırlanmaz.  Çok eşimiz-dostumuz, arkadaşımız varsa, her birine de doğum günü kutlaması yapıyorsak, onlar da bize yapıyorlarsa, her gün, yeni bir doğum günü kutlamasındayız demektir. Bugün şunun doğum günü, bugün bunun doğum günü, bugün onun doğum günü...  O, benim için özel. Onun doğum gününde ben de özel olmalıyım. (= Özel görünmeli, özel davranmalıyım!.) Doğum günü kutlamaları bir hatırlamadır, hatırlanmadır; unutulan, hatırlanır. Hayatımızda çook özel yeri olan biri, hiç unutulmaz, hep hatırlanır. Biz,

Diğer adıyla koşullanma. Bu kavramı, modern psikolojiye kazandıran kişi, Ivan Pavlov’dur. Deneyi biliyorsunuzdur. Bu deney, zihnimin bir köşesinde, ama yazacaklarımı bu deneyle ilişkilendirmem mümkün değil!; ben en iyisi “çalar saat” metaforunu kullanayım.  Biz, (kendim dâhil), ibâdetler başta olmak üzere bir çok şeyi otomatik olarak yapıyoruz; ne yaptığımızı ve niye/niçin yaptığımızı bilmiyoruz. Yemek yemek istediğimizde = acıktığımızda, midemizde “zil” çalıyor; yemek yiyoruz. Orucu, (sadece) Ramazan geldiğinde tutuyoruz... Ezanı duyduğumuzda, (sanki) otomatik = reflesif olarak namaza kalkıyoruz; o namazı  niye/neden kıldığımızı bilmiyoruz. Bilsek, hep aynı şekilde yaşamayız ve o namaz, bizi biraz daha iyiye (= kemâle) taşır. “... inne-s salâte tenhâ an-il fahşâi vel münker...” (29/45.) Günde, beş vakit, kırk rekât namaz kılıyoruz; kırk kere Fatihâ okuyoruz; Fatihâ’da ne okuduğumuzu, diğer zammı sûrelerde, tekbir ve tesbihâtlarda ne dediğimizi bilmiyoruz. Biçoğumuz da saatini “beş vak

Dilde, kendi başlarına anlamları olmayan = anlamsız olan “ses” birimleri. Arapçada harflere, harekeler (hareketler!) ses verirler; diğer dillerin ise sesli harfleri vardır, sessiz harfler, ses vermek için onlardan yardım alırlar. Harfler, bir araya gelerek kelimeleri; kelimeler de cümleleri; cümleler de metni (metinleri) oluştururlar. “ve min-en nâsi men ya’budulle alâ harf... = insanlardan bir kısmı Allah’a bir “harf üzere” ibâdet ederler. (22/11.) Buradaki harf kelimesine : • Kalp ile değil dil ile (Abdülbâki Gölpınarlı. Bayraktar Bayraklı) • İmanla küfür arasında (Abdullah Parlayan. Muhammed Esed. Mustafa İslamoğlu) • Dinin bir ucundan (A. Fikri Yavuz) • Kıyıdan kenardan (Diyanet. Diyanet Vakfı) • Bir yar (= uçurum) kenarındaymış gibi (Elmalılı Hamdi Yazır. İbn-i Kesir) • Sınırlı ve somut bir amaç için (Seyyid Kutub) • Tereddütle (Ömer Nasuhi Bilmen) • Bir ucundan (Mevdûdî) anlamını vermişlerdir. ... Kelime Oyunu yazımıza atıf yapar, mülk kelimesini ters çevirerek ok

İlim, kendi başına ele alındığında hiçbir üstünlüğü yoktur. Şaşırmayın!. İlim, insanı daha üstün bişeye götürmezse, ona ilim denmez, dense dense ‘bilgi’ denir. İlim, insanı neye götürür?!. İlmin gayesi (= hedefi = amacı) nedir?!. Hidâyettir; o (= ilim), insanı Allah’a götürür, götürmelidir. Gaye (= hedef = amaç), gayeliden üstündür. İlim, araçtır; araç, amaca götürdüğünde anlamlı olur. Amaç, araçtan üstündür. İlim dahil her şey, bizi Allah’a götüren araçlardır; bu araçların içinde en üstünü de ilimdir. İlmi, bizâtihî amaç hâline getirmek de ilmi putlaştırmaktır. İlim elde etmek için, ilmin altındaki her şey, araç hâline getirilebilir ama orada durulursa, bu sefer ilim de bir puta dönüşür, dönüştürülür. Melekler, Elçiler, şeyhler-şıhlar, hacılar-hocalar da öyledir. Müşrikler bile! bunun farkındadır; “onlar, putlarına taparken, bunlar bizi Allah’a yaklaştırsın = yakınlaştırsın diye tapıyoruz.” (39/3) diyorlardı. Çağ, ilmi, pardon bilgiyi, putlaştıran bir çağ.  Dikkatli olmalıyız, neyi-ne

Kelime : Mülk (ملك) Bu kelimeyi, “keyfimize göre”! harekesiz okursak : Mülk, Melek, Milk, Melik şeklinde okuyabiliriz. Buna, isim ve fiil yapan bazı harfler ilâve edersek : Mâlik, Mülkiyet, Memlük, Temlik, Temellük, Memleket, Memâlik, Melâike. Melekût, hatta İstimlak kelimelerini elde ederiz. Kelimeyi ters çevirirsek : Kelime (كلم) şeklinde okunur; bunun lâm’ına, elif ilâve edersek, kelâm kelimesine; başka harfler ilâve edersek, mütekellim, tekellüm (= konuşma), kelîm (= yaralı) kelimelerine ulaşırız. Bu “oyunu” niye oynuyoruz?!. Etimoloji, anlamın ip ucunu verir, anlamın tamamını değil; anlamın bir kısmını gösterir. Kelimenin esas anlamını, cümle ve o cümlenin içinde olduğu metin verir; metne de anlam,  bağlamla (= içinde bulunulan durumla = hayatla) verilir. “LeHü-l Mülk = Mülk O’nun.” (dur.) cümlesinde, bir harf (= le), bir zamir (= Hû), bir kelime (= Mülk) var. Le, Arapçada tekîd = kesinlik bildiren harf; Hû, Allah’a giden zamir; Mülk, dar anlamıyla bişeylerin (dükkân, ev, araba, a

Bir de Fahreddin Râzî var. İkisi de “akılcı” ama Zekeriyyâ Râzî, akıl varken, Nakle (= Vahye) ihtiyaç kalmaz diyen bir akılcı.  Akıl varken = dururken, Vahyi inkâr etmek, --- buradaki inkâr, görmemezlikten gelmek, yok saymaktır; dînî/fıkhî anlamda reddetmek, inkâr etmek değildir. Ben, Zekeriyyâ Râzî’yi böyle bir ithamın altına sokamam; haddim değildir. --- aklı ilahlaştırmak = akla olağanüstü (= yaratıcı) bir güç vermek = aklı da aklın yarattığına inanmaktır, ki bu, bizatihî aklî bir iş = çıkarım değildir. Bizdeki akıl, İlâhî Akıl ile uyumlu çalışırsa, bi işe yarar; çalışmazsa, kimyasal-biyolojik silahlar yapar, Kâbil gibi, Neron gibi, ... kan döker. Neron, sanata, edebiyata düşkündü, olimpiyat sporcusuydu; öz annesini ve iki karısını öldürdü, Roma’yı yaktı; Hıristiyanlara yapılan zulümlere, işkencelere sessiz kaldı. Şeytan da akıllıydı; aklını Vahye uygun kullanamadı; bu aklıyla insanı (= Âdem ve eşini) de kandırdı; onlara, “Rabbenâ zalemnâ enfüsenâ = Rabbimiz!, biz kendimize (= nefsi

Doğru-düzgün bir söz --- hele de mu’ciz (= muhatabı âciz bırakan) bir Söz --- söylemek (= kelâm etmek), etkin/etken = faal bir akılla mümkündür. Aklı karışıkların, sözleri de karmakarışık (= edğâsü ehlâm gibi), saçma  ve tutarsızdır. Vahiyde tutarsız sözlerin (= ı’vec) olmaması, aklın terbiyesi (= hidâyeti) içindir. = Vahiyle muhatap olanın aklı terbiye olur, doğru fıtratını ve istikâmetini bulur.  Kur'ân okumak, Yaratıcı ile sohbet etmek, konuşmak (= mukâbele); hidâyet (= doğru istikâmet ve tutarlılık) için O’ndan “akıl”! almak, aklımıza ekstra takviye sağlamaktır.

Vahiy, özel ilhamdır. Özel bir ikramdır. Akıl gibi. Akıl da herkese özel bir ikramdır; herkes onu besler, büyütür ve geliştirir. Nebîlere, vahiy doğrudan yol gösterir ve ilham verirken; bizlere, onlara inen vahiyler ilham verir ve yol gösterir. Nebîler de bizler de bu ilhamları yine bizlere ikram edilen (= verilen) akıl (ve kalp) ile anlar ve uygularız. Kalp, derin akıldır; akıl, sürekli doğru çalışırsa = hep doğru istikamette olursa = yönünü/kıblesini bulursa, (sürekli) kalbetmez = yön değiştirmez; kalpte (de) taht kurar, istikrarını bulur; bildiğine kesin inanır ve inandığını da bilir hâle gelir. (= Akleden Kalb = Kalb-i Selîm = Akl-ı Selîm = Lüb = Ulül Elbâb.) Rabbimiz Allah, her insana özel özenmiş = en güzel, en donanımlı şekilde var etmiş = yaratmış, ama (bu nankör) insan, bu donanımı heba etmiş; çook az insan bunun kıymetini bilebilmiş. Bu durum, 100. sûrede (= Âdiyât) peş peşe yapılan beş yeminden sonra lekenûd kelimesiyle ifâde edilir ve insanın kendi de buna şahittir (= bunu

Akılsızlar :  A1) Aklını kullanmayanlar. A2) Aklını kötüye kullananlar. Akılsızların aklı vardır. Bunlar, kendilerine verilen aklı kullanmadıkları için, onları başka akıllar kullanır; onların kendileri koyun gibi güdülürler. Onlar, akıllarını kötüye kullandıkları için hep yanlış yaparlar ve ceza/bedel öderler. Akıllarını kötüye kullananlar söz ve yetki sahibi olursa, ortalıkta fitne ve fesat olağan hâle gelir. Deliler : D1) Kendilerine doğuştan akıl verilmeyenler.  D2) Kendilerine verilen aklı sonradan alınanlar. Kendilerine doğuştan akıl verilmeyenlerin hiçbir sorumluluğu (= mükellefiyeti) yoktur; onlar şeklen insandır ama esasında insan olarak değil başka bir mahlûk/yaratık (?!) olarak yaratılmışlardır. Bu yaratıklara “mecnûn = cinlenmiş” deniyor. Cinlerin bir kısmı Müslüman; bunlar da doğuştan Müslüman.  Kendilerine verilen aklı sonradan alınanlar ise, a) Aklını kötüye kullananlardan olabilir; bu, onlara bir ceza olabilir. b) Aklına turbo takılanlardan, takviye yapılanlardan o

Dünkü ben ile bugünkü ben, aynı ben mi?!. Hem aynı ben, hem de farklı ben. Bugünkü ben, dünkü ben’i, ya geri, ya da ileri götürür ya da (bu pek mümkün değildir ama) yerinde saydırır. Dünkü ben ile bugünkü ben, şeklen bile aynı ben değildir ama çocukluk resmimize bakınca, “bu, benim” deriz.  Ya, olumlu veya olumsuz deneyimlerimizin (= tecrübelerimizin) bizi değiştirmesi, dönüştürmesi?!... İnsan, burada bile, ma’nen (belki de rûhen) ileriye veya geriye gittiğini bilebiliyor = görebiliyorsa, böyle bir durum, ötede neden mümkün olmasın?!. Her insan ben’i için, her doğan gün, saat, dakika bir kemâl vesilesi sayılmalı; insanın günü, gününe eşit olmamalı; her günkü ben, aynı ben olmamalı; böyle bir hayat, burada bile çekilmiyor, sıkıcı oluyor. “İki günü birbirine eşit olan ziyandadır.” (Hadis-i Şerif)

Allah’a akıl izafe etmem, “hoş” karşılanmamış!. Yaratılış (ve sudûr) teorisi hakkında yazan, neredeyse tüm filozoflar ve mutasavvıflar, faal akla veya ilk akla atıf yaparlar. Sudûr teorisi, neredeyse tamamen buna (= ilk akla) dayanır ve Allah, önce aklı yarattı denir. Ben, bu aklı kast ediyorum.  Ayrıca, Zümer, 43. âyette, “(Onlar) yoksa Allah’tan başka şefaatçiler mi edindiler?!. (diye sorulur ve onlara şöyle söylememiz istenir) onlar (= şefaatçi edindikleriniz), hiçbir şeye güç yetiremeseler ve akledemeseler = akıl erdiremezlerse de mi?!.” Bu, Allah’ın aklediyor (?!) olduğuna delil kabul edilemez mi?!. Bu yapılan itiraz bence geçersiz; ayrıca yapılan suçlamaları üzerime alınmıyorum; sadece anlamaya ve anladıklarımı dilin imkânları ölçüsünde açıklamaya çalışıyorum; o kadar.

“İnanıyorum, çünkü saçma.” Bu söz, 160’da doğmuş, 225’de ölmüş, büyük kilise “babası” Tertullian’a = Tertullianus’a ait. Bu sözü, “biliyorum, çünkü saçma.” şekline çevirsek, anlamı : ‘saçma olduğunu biliyorum’ demek olur, o zaman bu söz, saçma olmaktan çıkar; ama “inanıyorum, çünkü saçma” sözünün ne inançta ne de akılda bir temeli yoktur. İnanç, saçma bişey olamaz. Bu da gösteriyor  ki, her inanan, her sözünü temellendiremiyor ama yine de inanıyor,  inanmaya devam ediyor; ama her bilen = her aklını kullanan,  söylediği sözü (en azından aklen) temellendirmeye çalışıyor. Yanlış anlaşılmasın, aslâ “inanç = inanmak saçmadır.” demek istemiyorum ama akılla inancın arasını ayırınca (akılsız fideizm tercih edilince de), saçma bir inancın, saçma olmasa da donuk = ölü bir inancın tuzağına düşülüyor.  Umarım, genelleme yapmadım ve inancı aklî olarak gerekçelendirmedim. Çünkü, inancı aklî olarak gerekçelendirmek, herkesin kendine = her aklın kendine aittir = kişiye özeldir.

Bu kavram (= kullanım) Frankfurt Okuluna ait. Bu okulun iki önemli teorisyeni Adorno ve Horkheimer : Aydınlanma sonrasında oluşan modern dünya, aklı, ilerlemenin bir aracı olarak kullanmaya başlamış ve böylece onu araçsallaştırmıştır, derler. Akıl, önceden (= aydınlanma öncesinde) bir mitti; o, araçsallaştırılarak yine bir mite dönüştürüldü; çünkü ilerlemenin (= sanayileşmenin) sonucunda insan, yaptığını sorgulamayı bıraktı ve ahlâken geriledi; ne oluyoruz, ne yapıyoruz, nereye gidiyoruz, sonumuz ne olacak?!, gibi sorular sormayı unuttu... = aklı araçsallaştırarak terk etti. Oysa akıl, bu tür sorular sorarak var olur ve “nesnelliğini”! korur. Benzer durum, din anlayışımızda da (sakın yanlış anlaşılmasın, dinimizde değil!) var. Cârî din anlayışımız da aklı araç olarak görüyor. Araç nedir?!. Bizi, bir yerden bir yere götüren veya bişey yapmamıza yarayan âlet; otomobil veya keser (bıçak) gibi bişey. Otomobil (akıl) araçsa, onu kullanan kim?!. Araç, kendi başına gidilecek yere gidiyor mu;

İmkân, mümkünler dünyasında mümkün, olası; mümkün, olabilir de olmayabilir de demek; olması ile olmaması eşit olana mümkün diyoruz.  Biliyorsunuz, V/varlık üçe ayrılır : Zorunlu. Mümkün ve Mümtenî. Varlığı zorunlu olan, sadece Hak Teâlâ’dır. Hak Teâlâ dışındaki tüm varlıklar, mümkün varlıklardır; mümtenî varlıklar ise, (aklen) imkânsız varlıklardır; yuvarlak kare gibi. İmkân için, bir kâbiliyet (bilgi, güç, vb.) ve irade şarttır; ki biz, bir çok mümkün (varlık) arasından istediğimizi (= irade ettiğimizi) seçip, onu bilebilelim, yapabilelim, ortaya çıkarabilelim... Aklen ve fizîken imkânsız (= mümtenî) olan bişeyin olması (= bilinmesi, yapılması) mümkün değildir. Ama Zorunlu Varlık için hiçbir şey imkânsız değildir, O’nun için her şey mümkündür.  O Zorunlu Varlık, bizim için de bazı şeyleri (yapmayı, bilmeyi, vs.) mümkün kılmış ve onları yapmanın, bilmenin, yok etmenin, vs. imkânını bize vermiş/bahşetmiştir. Dün, bilinemeyen, yapılamayan şeyler, bugün biliniyor, yapılıyor. ... Elin imkâ

Kitâb’ta bunun karşılığı Ahsen-el Hadîs’tir. Ben bu yazıda bu âyeti (Zümer, 23) ele alacağım. Önce âyetin meali : “Allah, sözün en güzelini (= ahsen-el hadîs), birbiriyle uyumlu, tutarlı, benzer (= müteşâbih) ve ikişerli olarak (= mesânî bir şekilde/yapıda) Kitab’ta indirdi. Onların  = Rablerinden korkan kimselerin (O’nun Kitâb’ını okurken veya O’nu zikrederlerken) derileri(nin tüyleri! = cülûd) ürperir!. (= teqşairru). Sonra da o derileri (= cülûdühüm) ve kalpleri (= kulûbühüm) yumuşar!. (= leyn/telînu). İşte bu, Allah’ın hidayetidir.!. Allah, dilediği kimseyi hidâyete erdirir; dilediğini de sapıklıkta bırakır; kimi sapıklıkta bırakırsa, artık ona kimse hidâyet veremez = yol gösteremez.” Kelime analizleri : Çok kelime var, ama ben üç-beş tanesi üzerinde duracağım. Meselâ,  Ahsen-el Hadîs bunlardan biri; bir diğeri : Teqşairru. Kitâb’ta sadece burada geçer; kökü, iqşerra veya qaş’era; anlamı, ürpermek, titremek, hatta üşümek olarak çevriliyor. Bir diğer kelime : Leyn/telîn. Bu kelime K

Nazarî (= Teorik) ve Amelî (= Pratik) Akıl. Nazarî akıl, bilgi; amelî akıl, eylemdir. Eylemin doğru olması, aklın doğru çalışmasına bağlıdır. Kant da, hemen hemen aklı böyle (veya buna benzer?!) bir sınıflandırmaya tâbî tutmuştur ama o, pratik akla (= ahlâka = inanca) yer (zemin) bulmak için bilgiyi (= teorik aklı) inkâr etmek zorunda kaldım, (da) demiştir. Akıl, eylemi (olumlu ya da olumsuz olarak) besler; akıldan yoksun eylem, güdüseldir = tepkiseldir = hayvânîdir. Salih (= doğru) eylemin (= salih amelin) arkasında, doğru işleyen bir akıl (= akl-i selîm) ve doğru işleyen bir kalp (= kalb-i selîm) vardır. Bu da doğru bilgi ve iyi niyete tekâbül eder.  Bunu dinî dile tercüme edersek, doğru (teorik) bilgi ve iyi niyet, imana (= ihlâsa); bunun iradî bir amele dönüşmesi ise sâlih amele karşılık gelir. = “æmenû ve amilu-s sâlihât.” İman, teorik akıl; amel, pratik akıldır, ahlâktır. Ahlâkın doğruluğu, bilginin ve niyetin doğruluğuna bağlıdır. Bilgi yanlış, niyet de kötü ise, ortaya doğru bi

Tavr : Hâl, devre ve evre demek. Tutumu da yaklaşık aynı anlamda, davranış karşılığında kullanıyoruz; ama davranış (= eylem), bir tavrı, bir tarzı öngörür = varsayar. Tavvera, bişeyi (gelişmek)-geliştirmek, (ilerlemek)-ilerletmek manasındadır; tavr/tavır da bu hâlin görünürdeki (= fenomenal) durumudur. Tavrın, tarzın ve tutumun, iradî ve iradî olmayan yanları vardır. Bunların iradî olmayan = dışsal yanlarına “evrim = tetavvur” denebilir; iradî yanları ise, bize aittir, bizim sorumluluğumuzun alanına girerler. Biz insanlar, biz (insan) olana kadar, elimizde olmayan sebeplerle belli bir süre “evrim” geçirdik!. Bu “evrimden” sonra bu hâle geldik; ama bu hâlimiz hâlâ “tam” değil, tam olmak için çabalıyoruz. Bu tamlığı yakalamayı, Darwin’in anladığı evrimsel süreçleri yaşayarak geçirirsek, birbirimizi yeriz. O ne diyordu?!. ‘Doğada doğal seleksiyon (= seçilim) vardır; güçlü olan, ayakta = hayatta kalır; zayıf olan, ölür, yok olur, kaybolur.’ Eğer, tavır ve tutumlarımızı buna göre belirleyec

Hîyn, zamanî (= zamanla ilgili) bir kavram. Zaman nedir?!. Yaratılışın içinde olduğu, yaratılışa kaynaklık eden “bişey”!. Yaratılan her şey, zamana tâbîdir, zamansaldır. Bu zamanlılık, kesintisizlik (= sermedîlik = ebedîlik) ve kesintililik (= geçicilik = muvakkatlık) şeklinde vukû’ bulur. Kesintisiz (= sermedî = ebedî) zamana dehr denir; kesintili, muvakkat, geçici zamana da hîyn.  İnsan Sûresi 1. âyette, “hîyn-un min-ed dehr” (= dehrden hîyn) tabiri geçer. Dehr, harf-i tarifli, ma’rifedir; hîyn, nekradır. Bu, hıyn’ın bilemezliğine; dehr’in bilinebilirliğine işaret gibi görünse de, dehr, hıyn’den daha “büyük ve daha uzun” zamandır, bizce hiç bilinemez; ama onu (her ikisini de) Allah bilir. Hıyn’ın en kısa zaman aralığı ân’dır; sonra uzar gider, saniye, dakika, saat, gün, yıl, asır, milenyum, ... olur. Âyetteki hîyn, evrim biyologlarına göre milyonlarca yıla tekabül eder. İnsanın, insan olması için çook uzuuun bir süre geçmiştir. Dehr ise, bölünemeyen kesintisiz zamana karşılık gelir.

Ölüm : Vefat. Meyt ya da Mevt olma hâli. Vefat, teveffâ’dan isim; teveffâ, bir şeyin (= hakkın) tamamını almak, geriye hiçbir şey bırakmamak. Vefâ, sözünde durmak; veffâ, tam vermek. Meyt ya da Mevt, ölmek = mevta olmak. “Allah, nefislerin mevtleri (= mevt/ölüm zamanları) geldiğinde onların canlarını(n tamamını) alır, öldürür; henüz ölüm zamanları gelmemişse onları(n da canlarının bir kısmını!) uykularında alır (= öldürür). Kesin ölümlerine hükmettiklerini tutar; diğerlerini (= kesin ölümlerine hükmetmediklerini = ecelleri henüz gelmemiş olanları, belirlenmiş o mühleti = eceli doldurmaları için) bırakır. Kuşkusuz bunda düşünenler için önemli dersler (= mesajlar) vardır.” (39/42) Bu âyeti nasıl anlayacağız?!. Uyku, yarı/m ölüm. Uykuda, ‘bizde olanların tamamı’ alınmıyor. Ölüm gibi uyku da bize (her gün) geliyor ve her gün uykuda bizden “bişeyler” alınıyor. Bizde, ‘ne var ne yok; gün içinde ne yapmışız ne yapmamışız, bakılıyor!. Uykuda, bilincimiz yok ama nefesimiz (= nefsimiz = canımız)

Tahfif : Hafife alma, muhatabı hafif görme. Aslında, aklımdaki daha ağır bir kelime (= Tahkir = hakir/küçük görme) idi, ama yazıyı biraz hafifletmek istedim. Bu yazıyı yazmayayım diye de çok zorlandım. Bilen biliyor; 7-8 senedir Whatsapp ve blogdan paylaşım yapıyorum. Paylaşım yaptığım bazı insanlar beni üzüyor. Onların üsluplarını düzeltmek için epey uğraştım (= sabrettim) ama nedendir bilinmez; dediğim dedik, diyorlar ve kendilerine çok güveniyorlar. Bunlara bu “özgüveni”! veren şey, sanırım unvanları. Çünkü onların isimlerinin başında (Prof. Doç. Dr. Müftü. Öğretmen. Yazar gibi) bazı unvanları var. Geçmişte de (3-4 yıl önce), hem isminde unvan hem de yüzünde uzunca bir sakal taşıyan biri beni çok üzmüş ve onunla iletişimimi kesmiştim. Bu tip insanlar zannediyorlar ki, bilgi unvanda (veya sakalda)!. Ben, bilginin akılda olduğuna bile inanmıyorum!. (Akıl da sakal gibi bişey!; onun soyut hâli.) Geçmişte Kârun da, bilginin akılda (kendinde) olduğunu sanmış ve ben bu aklım (bilgim) sayes

İblis kelimesinin, Arapça’ya İbrânice’den geçtiği söylenir; Latince’si diabolos’tur; Türkçe karşılığı ise şeytan; şeytan da şetana (شطن)’dan Arapça. Şeytanın kovulmadan önceki adının iblîs; kovulduktan sonraki adının şeytan olduğu (da) söylenir ama ben bu ayrıma katıl(a)mam; çünkü 7/20’de, insana (= Âdem ve eşine) cennette vesvese verenin şeytan olduğu söyleniyor; ben bu yazıda, bu âyetin son kısmını konu edineceğim. Şeytan : “Rabbiniz (Âdem ve Havvâ kast ediliyor) sizi o ağaca yaklaşmaktan niye/niçin men etti, biliyor musunuz?!. = mâ nehâkümâ rabbükümâ an hâzihi-ş şecera?!.”  (Cevabı yine şeytan veriyor.) “İki melek olmayasınız ve ebedî yaşamayasınız diye!. = illâ, en tekûnâ melekeyni ev tekûnâ min-el hâlidîn.” (7/20) Ve yemin ediyor. “fe kâsemehümâ, innî lekümâ lemin-en nâsihîn.” (7/21) = Yemin ederim ki ben size doğruyu söylüyorum. (= nasihat ediyorum)!. Şimdii... Biz bu nasihate kulak vererek mi yaşıyoruz da, “o ağaca” (= günaha) sürekli yaklaşıyoruz?!. Günah işleye işleye mal, mak

Efendimizin vefâtı ile hilâfet (= halîfe seçimi) bir “mesele” olmuştu. Ensar, halîfe bizden olsun demiş; Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer ‘halîfe Kureyş’tendir.’ diye buna itiraz etmişlerdi. Bu tartışma, Efendimiz daha ebedî istirahatgâhına tevdî edilmeden (= defnedilmeden) başlamıştı. Ehl-i Beyt (= Hz. Ali, Hz. Fatıma) ve amca Abbas, Efendimizi defin işlemleri ile meşguldü.  Hz. Ebû Bekir’in halîfe seçilmesi (= Ona biat edilmesi) Hz. Ali’ye danışılmadan (= Onunla istişâre edilmeden) olmuştu. Hz. Ali, altı ay, Hz. Ebû Bekir’e biat etmedi; Hz. Fatımâ, ölünceye kadar Hz. Ebû Bekir ile konuşmadı. (Hz. Fatımâ, Efendimizin vefâtından altı ay sonra vefât etmiştir. Hz. Ali de altı ay sonra Hz. Ebû Bekir’e biat etmiştir.) Hz. Ali’nin bu biatı, Ebû Süfyan’ı kızdırmıştır; Ebû Süfyan tülekâdandır; tülekâ, Mekke’nin Fethi ile Müslüman olanlara denir. Hz. Ali ile Ebû Süfyan arasında geçen konuşmayı aktarıyorum. “Nasıl oluyor da emirlik (= halîfelik) bizde değil de Kureyş’in en zayıf kolunda, Teymoğulların