BİLMEK İSTEYENLERE

İnşirah, şerh’in (شرح/şeraha'nın) infiâl babından; gözün-gönlün açılması, ferahlaması ve rahatlaması demek. Merhum Ali Şeriatî’nin tâbiri ile insanı tabiat, tarih, toplum ve benlik sıkar, boğar; bunlar insana zindan olurlar; insanı bu zindanlardan ancak iman kurtarır. İman, en özgür, tek özgür seçimdir. İmanda zor ve baskı olmaz. Allah bile! insanı inanmaya zorlamaz. O, istese herkese imanı zorla kabul ettirirdi. Kişi, imanla ferahlar, inşiraha erer, rahatlar. Dış (toplumsal, siyasal vb.) baskılarla, zorlama ile iman olmaz; olursa, bu baskılar ve zorlar sona erdiğinde iman da sona erer. Özgür iman, insana sorumluluk yükler; böyle bir imanı bulan, sadece Rabbine karşı sorumlu olur. Bu sorumluluk, diğer sorumlulukları (kişisel, ailevî, toplumsal, siyasal vb.) dışlamaz; aksine, onları “sınırlar”, onlara hak ettikleri değeri verir/verdirir; kişiyi onların altında ezmez/ezdirmez. Bu hâl, böyle bir imana eren kişiyi, kendi nefsanî/şehevî arzularından, toplumsal ve siyasal baskılardan (ma

Her ne kadar bizim kültürümüzde ben demek, iyi bişey değilse (şeytan işi ise) de insanın arayışı gerçekte bir ben (= kendi) olma arayışıdır. Ben olma, her türlü dış baskıdan, ben’i sınırlayıcı olan her şeyden âzad/özgür olmadır. Ben olma, kendi sınırlılığını da bilmedir. Öyle ise, gerçek ben nedir?!. Sınırlı beni (= benliği), Sınırsız Ben’e teslim etme, O’na güvenme (= inanma) ve “gerçek benliğe erme ve bulma”!. Şeytanî ben/lik ile insanî ben/lik arasındaki fark : Şeytanî ben/lik, inadına ben diyen, kendi benliğinden başkasını ben görmeyen benliktir. İnsanî benlik, kendi benliği ile yetinmeyen, kendi benliğini sınırlı ve âciz gören ben/lik/dir. Şeytanî ben/lik, Rabbini dinlemeyen, O’na teslim olup güvenmeyen bendir. İnsanî benlik, Rabbinde Mükemmel Ben/lik gören ve “Rabbenâ zalemnâ enfüsenâ” diyen bendir.

Din, hayatı (= içeriyi ve dışarıyı) düzenler. Her dinin bir iç yapısı (özü), bir de dış yapısı (şekli) vardır. İç yapı (= öz), muharrik gücü; dış yapı, kurumları belirler. Kurumlar (dış yapı), dinlerde benzeşebilir. Dinleri birbirinden ayıran, iç dinamikleri, iç yapılarıdır; buradan bakınca (hak-bâtıl) bir sürü dinden söz edilebiliriz.  İlâhî dinin (= İslâm’ın) iç yapısı ile dış yapısı uyumludur. Onun iç yapısında Tevhîd (= Lâ ilâhe illâ Allah, Muhammed’ür Rasûlüllah) vardır; dış yapısı da buna = bu Tevhîd’e göre şekillenir. Hz. Muhammed (a.s.) M/610 ilâ 632 yılları arasında bu dinin iç-dış uyumunu, içinde bulunduğu şartlara ve imkânlara göre “tam uyumlu”! hâle getirmiştir. Bizler bugün bu iç yapıyı dış yapıya; dış yapıyı iç yapıya uyumlu kılmakta zorlanıyor, uyumlu hâle getiremiyor, sürekli savruluyoruz. Dış (kurumsal, şeklî) yapı, bireysel bazda sakal-sarık, çarşafı, vb.; toplumsal bazda aile kurumunu, insan ilişkilerini; ekonomik ve siyasî kurumları (banka, parti, dernek, vakıf vb.)

Kötülük Problemi = Teodise. Allah’a şer = kötülük izafe edilebilir mi? Âmentü’deki “hayriHî ve şerriHî minellahi Teâlâ” = Hayır ve şer Allah’ü Teâlâ’dandır, ne kadar aklî ve ahlâkî? Felak Sûresi 2. âyet, “min şerri mâ halaq” = yarattığı şeylerin şerrinden, der. Bu minvalde, bir çok âyet vardır.  Kötülük neden, nereden kaynaklanır? Allah, kötülük yaratmaz, çünkü O “kötü” değildir. O, insanı (iradeli varlıkları) yaratırken, onları imtihanın gereği olarak iyilik ve kötülük işleme/yapma potansiyeli ile yaratmış; onların iyilik yapmasını, kötülükten uzak durmasını istemiştir. Kötülük, insanın bir faaliyetidir. Kötülük yapmayı insan ister; Allah, insanın kötülük yapmasını istemez. Kötülüğü insan ister ama Allah yaratır sözü de irdelenmeye muhtaç. Allah insana kısmî yaratma gücü de vermiştir. Kötülüğün şartlarını insan oluşturunca, o kötülük sünnetullah gereği oluşur. Allah, hiç kimsenin kötülük yapmasını istemez, kötülük yapandan da razı olmaz. “... ve lâ yeardâ li ibâdihil küfr; ve in teşkü

Bahis, üzerinde konuşulan konu. Bir konunun konuşulması için : 1) Konu. 2) Bahseden = Konuşan. 3) Muhatap = Konuşulan kişi olmalı, bulunmalı. Konu, kapsamlı ve önemliyse ve de hakikat değeri taşıyorsa; konuşanın : işinin ehli olması, o konuyu anlatabilmek için uygun bir birikime, konuyu anlaşılır kılacak bir dile sahip olması, muhataplarının düşünsel bekraundunu = arka planını bilmesi = onların fikir ve ideoloji dünyalarını, ilgi durumlarına göre konuşması, vs... gerekir. Dinleyenlerin de : 1) Konuyla ilgili olması = konuya aç olması ve 2) Konuşana güven duyması gerekir. Konu dinse, konuşanın dini = dinî hakikatleri kendine dert edinmesi; dinleyenlerin de bu dinî hakikatleri umut olarak görmesi ve onlara açlık hissetmesi şarttır. Hem konuşan hem de dinleyenler açısından ortam, medya (araç), “özgür ve objektif/tarafsız zihin” gibi faktörlerde önemli ölçüde etkilidir. “Ya eyyühellezîne eâmenû!, ve lâ yekûnû kellezîne kâlû semi’nâ, vehüm lâ yesmeûn...” Ey İman edenler!, işittik deyip de i

İki kavram da kelâmî. Kelâm, İslâm dünyasında H/4-5/M/11-12. yy.larda oluşmuş bir disiplin. Daha önce Yahudi kelâmı/teolojisi/ilahiyatı var; oradan Yunan mitolojisi ve felsefesi, sonra Hristiyan teolojisi/kelâmı/ilahiyatı doğmuş, oluşmuş; fetihler ve tercüme hareketleriyle Müslümanlar bu teolojilerle/kelâmlarla/ilâhiyatlarla tanışmışlar... Teşbih ve tenzih kelâmî olduğu kadar, aynı zamanda da imanî kavramlar. Kelâm zaten, o dönemde “imanı korumak için” oluşmuş/oluşturulmuş ilmî/aklî bir disiplin. “Korunan iman”, çok fazla gelişmez!. İman, mücadele ile, sınav ile gelişir ve olgunlaşır. İman, sabit, statik, standart bir kalıba sığabilen bişey değildir, hep kemâl/tekâmül, olgunluk arayan bişeydir.  Teşbih ve tenzih, insanın Allah tasavvurunun göstergeleridir; insan-Allah ilişkisinin düzeyini belirlerler. Teşbih, somut düşünen (algılayan) zihinler için; tenzih, soyut düşünen (algılayan) zihinler içindir. Teşbih, Allah’ı bişeye, (sözgelimi bir insana/antropomorfik) benzeterek, duyulur âlemi

İnanç, inanılanların teorik bilgisi; iman, bu bilginin içselleştirilmesi ve hayata dönüşmesidir. İnançlıyız ama imanlı mıyız?!. Neye inanacağımızı biliyoruz ama bunların hayatımızda bir karşılığı = bir etkisi var mı?!. İnanç, bilme; iman, güvenmedir.  İnandığımız Allah’a güveniyor mu, O’na kayıtsız-şartsız teslim oluyor muyuz?!. (= İslâm). İslâm, bizde kuralları olan bir dinin = sistemin, düzenin adı; Onun hayat tecrübemizdeki yeri “neredeyse yok gibi”!. = Hayatımızı İslâm’ın kurallarına göre düzenlemiyoruz. İnanç, “donuktur”; iman, dinamiktir. İnanç, teoriktir; iman, pratikdir. İnananlar iman etmeli!.

Allah’ın Kitâb’ının/Hitâb’ının Kerîm (= Kur'ân-ı Kerîm), Azîm (= Kur'ân-ı Azîm), Azîz (= Kur'ân-ı Azîz) gibi Hakîm (= Kur'ân-ı Hakîm) sıfatı da var. İsim olarak da bir rivayete göre 50 küsür ismi var : Kitâb, Beyân, Beyyine, Furkan, Kelâmullah, Hablullah, ... bunlardan bir kaçı. Ben, bu kısa notta Kur'ân’ın Hâkim sıfatı üzerinde duracağım. Kur'ân’ı biz okuyunca, Kur'ân bize okununca (Söz, ses-nağme ve anlam olarak), üzerimizde bir hâkimiyet = tesir = etki oluşturuyorsa, O Ses bizi kendine (içine = anlamına) çekiyorsa, O Kur'ân Hakîmdir. Sadece Kur'ân’ın ses ve nağmesi ile yetiniyorsak, Ondan sadece duygusal (= geçici) olarak etkileniyoruz, sürekli etkilenmiyoruz, Kur'ân bize sürekli cazip gelmiyor, Kur'ân’ın üzerimizde kalıcı bir etkisi olmuyor demektir. Halbuki Kur'ân’ın kelime anlamı,  “cazibesinden dolayı” sürekli okunan Kitâb demektir.  Kur'ân bizde sürekli bir tesir = etki oluşmuyorsa, bizim Ona Hakîm dememiz, hatta Ona “olağanüs

Kulluk, bize (= doğuya) özgü; özgürlük, batıya (= batılılara) özgü bir terim/kavram. Bizden (= doğudan) bakınca, özgürlük, serkeşlik, dik kafalılık, başına buyrukluk; batıdan (= batılılardan) bakınca, kulluk da kölelik.  Aslında, kulluk, özgürlük; özgürlük de kulluktur. Nasıl? Özgür, kendi ve kendi gibi eksik ve mükemmel olmayan birine boyun eğerse = kendinin ve kendi gibi birinin emirlerini dinlerse, ideolojilerini benimserse, kendine de başkalarına da zulmetmiş olur; kulda da aynı şey, aynı durum geçerlidir.  Özgürlük de kulluk da zâlim ve gaddar olmayan, Mükemmel ve Merhametli olan Bir’ine karşı olursa (= gösterilirse, yapılırsa), kulluk, özgürlük; özgürlük de kulluk olur. Mükemmel Bir’i bulunamazsa, kulluk kölelik; özgürlük de serkeşlik ve keyfilik olur; her iki hâl de zulüm üretir.

Düşüncenin doğrusu varsa, yanlışı da (eğrisi de) vardır. Yanlış düşünce, doğru hedefe ulaşamayan, deli danalar gibi bir oraya bir buraya savrulan, hiçbir yerde tatmin, huzur bulamayan düşüncedir. Düşünceye bilgi de diyebiliriz.  Düşünce (= bilgi), düşünen (= bilen) ile düşünülenin (= bilinenin) ilişkisidir; bu ilişkiyi akıl kurar; akıl, bağ/bağlantı kuran demektir. Akıl, düşünmek (= bilmek) için, bilinenlere (= düşünülenlere) yönelir ve şu soruları sorar. 1) Düşünen (= bilen ben) ve düşünülenler (= bilinenler = kişiler ve şeyler) var mıdır?. Bu, aynı zamanda bilinenlerden bilinmeyenlere doğru yapılan bir yolculuktur. 2) Düşünen = bilen beni, başka benlerden ve şeyleri başka şeylerden ayıran şey/ler nelerdir?. 3) “Şeyler” (= kişiler ve eşyalar), kendi başlarına mı vardır, yoksa Bir’i mi var etmektedir? Ben, kendimi var etmediğime göre, şeyler de (= kişiler ve eşyalar da) kendi başlarına var olmamışlardır. 4) “Şeylerde” (= kişiler ve eşyalarda) mükemmeliyet yoksa, şeyler (= kişiler ve eş

Dünyanın olduğu gibi görülmesi, kim olduğumuza, dünyada niye bulunduğumuza bağlıdır. Herkes, dünyayı kendisinin “olduğu şekilde = kendi neyse o şekilde” görür.  Burayı (dünyayı) “cennet/asıl yurt ve çook önemli bir imkân olarak” görenle; burada “yabancılık hisseden” ona aynı bakmaz. Onu cennet görenler, ondan olabildiğince faydalanmak, haz almak isterler. Yabancılık hissedenler de ona “mesafeli” yaklaşırlar ve derin bir “sıla/vatan özlemi” çekerler. Birinciler, unutkanlar (= geldikleri yeri unutmuş olanlar); ikinciler, hatırlayanlardır. (Bu kavramların dindeki karşılığı nisyan = unutma ve zikir/tezekkür = hatırlamadır.) Unutanlar için âhiret, cennet olamaz, çünkü onlar burayı cennet bilmişlerdir. Bu işin aslı, taâ “isimlerin öğretilmesine” kadar gider. Öğrendiklerini unutanlar, dünyaya dalıp-gidenler; hatırlayanlar, âhiret için çalışanlar; çok azı da hatırlamak için çaba sarf edenlerdir.

Elmanın, armudun, muzun, karpuzun... tadı.  Elmayı bilmekle tatmak aynı şey değil. Tat, damaktan, dilden beyne ulaşan sinirlerle oluşur; elma bilgisi ise, gözle, sözle... Beyin ile zihin aynı şey değil; beyin, et; zihin, bilinmiyor. Tat, beyinde = ette (dilde, damakta) oluşur ama tat hissi zihinsel/ruhsaldır; beyin, beden; zihin, ruhtur; tadı zihin hisseder. Hisler de (= duygular da) zihinseldir, duyular da. Görme, duyma, koklama, tatma, dokunma (hissetme); gözle, kulakla, burunla, dille ve elle olur ama beyin işlevsel/aktif olmazsa, hiçbir duyu ve duyum gerçekleşmez; beyni aktivite eden ruhtur; ölü = ruhsuz adam bişey hissedemez, tadamaz.  “Onların gözleri var, görmezler; kulakları var, duymazlar; kalpleri var, anlamazlar; onlar hayvanlar gibidir; belki de daha aşağı (= edall).” (7/179.) Herkes, her şeyden aynı tadı almaz.  Herkes, her dokunduğunda/n aynı hissi duymaz. Anneye dokunma ile sevgiliye dokunma aynı değildir. Herkes, okuduğu metni (= kitabı) aynı şekilde anlamaz. Herkes, bi

Receb, üç ayların ilki. Receb, Şaban, Ramazan. Receb, aynı zamanda haram ayların da ilki. Receb, Zilkade, Zilhicce ve Muharrem. Receb, saygı duymak, korkmak, hürmet göstermek demek. Neye, kime? Ayın kendisine değil elbet. Cahiliye Arapları (Arab-ı Baûde = Ad ve Semud kavmi ve Mudar kolundan olan Kureyş, bu aya özel önem verir, savaşmayı = kan dökmeyi bırakır, dünyevî hırslarına son verir, putlarına ibâdet ederlerdi. Efendimiz bunu ta’dil etti. Efendimiz, bazı cahiliye uygulamalarını iptal, bazılarını ibkâ, bazıları ta’dil bazılarını da ihyâ etmiştir; bu (Receb = Haram aylar uygulaması), ta’dil = değiştirme şeklinde sürdürülen uygulamalardandır. Kitâb da bu uygulamanın sürdürülmesini, diğer aylara da örnek ve bir başlangıç olsun diye bu aylarda her türlü zulmün durdurulmasını ister. Savaşmamaya = kan dökmemeye, talan-soygun yapmamaya, günahtan uzak durmamaya Receb ile başla, Zilkade, Zilhicce ve Muharrem’de de devam et, alış...  Receb ile başla, Şaban ile devam et, Ramazan’a ulaş!. Rama

Kitâb ve Sünnet, dinin iki asıl/temel kaynağı. Din, inzâl olduğunda bu iki kaynak birbirinden ayrı değildi, sonradan ayrıldılar. Kitâb da Sünnet (= Hadis) de sonradan kayda geçildi. Kitâb, dinin teorisi = yazılı anayasası; Sünnet de uygulamasıdır ama ilk 23 yılda (Efendimiz sağken, 610-632) ikisi birbirinden aslâ ayrılmadı; Emirler ve yasaklar (âyetler) indiğinde hiç beklenilmeden hemen hayata geçirildi. Efendimiz : Bu âyetlerin (emirler ve yasakların) şimdi zamanı değil, yazın, biyere not edin, zamanı gelince “bakarız = uygularız” demedi!. Bugün biz, Kitâb’ı Sünnet’ten ayırıyoruz. Sünnet, o gün yaşanan Kur'ân’dı/ Kitâb’dı. Bugün biz, Kitâb’a ve Efendimizin Sünnet’ine/hayatına uygun kendi "sünnetimizi"! (= hayatımızı/yaşantımızı) oluşturmak zorundayız. Ayrım ne zaman ve nasıl oldu?!. Büyük oranda Yunan felsefe eserleri tercüme edilince. Çünkü orada teori (teorya/teoria) ile pratik (uygulama, amel) ayrı telakkî ediliyordu. Bu anlayış (paradigma) benimsenince, zamanla dinde

Bugün, on beş günde, en geç ayda bir telefonla saatlerce konuştuğum bir dostumdan okkalı bir tokat yedim. O tokadı yediğim ân afallamadım ama yaptığımız konuşmayı sonradan değerlendirdiğimde, yediğim tokadın şiddetini anladım. Konuşma, bilgi, irade ve amel eksenindeydi. Dostum benim cigara içtiğimi biliyor; bana : ‘sen cigaranın kötü bişey olduğunu bilseydin,  onu içmezdin.’ dedi. Ben, kendimi çoğu şeyi “bilmiş”! sanıyordum; üstelik bir de bilmekisteyenlericin.blogspot.com adında bir blog da oluşturmuş, orada da binin üzerinde yazı yazmıştım!. ... Cigaranın kötü bişey olduğunu bilseydim, içmezdim; demek ki bilmiyormuşum, içiyorum. Yaşadığım bu hayatın geçici olduğunu bilseydim, böyle yaşamazdım. Âhiretin ebedî olduğunu bilseydim, çook daha dikkat ederek yaşardım. Kitâb’ın doğru söylediğini bilseydim, ona göre yaşardım.  Namazın (= salâtın) “iyi bişey”! olduğunu bilseydim, ona daha fazla özen gösterirdim. Zekâtın beni temizlediğini bilseydim, biraz daha fazla temizlenirdim.  Bilginin ey

Kader, her varlığın varoluş ölçüsü, her bir varlık için takdir edilen değer, iş ve görev. Kazâ, bu görevin ve işin vukû’ bulması, gerçekleşmesidir. Suyun, susuzluğu giderme ve boğma; ateşin ısıtma, pişirme ve yakma; toprağın ürün (ekin-ekmek, sebze-meyve) verme özelliğinin olması, her varlığın bir şey için yaratılması takdirdir; şeylerin yaratılış amacına göre iş ve görev yapmaları kazâdır. İnsanın, her varlığın neden ve niçin yaratıldığını bilmesi ve dünyada bulunan her varlık üzerinde hâkim (= halife) olması, ilim; bunları iyi (= yaratılış amacına uygun, dengeli ve ölçülü) veya kötü (yaratılış amacına aykırı, dengesiz ve ölçüsüz) kullanması da iradedir. Yaratılırken insana takdir edilen kader (görev) de budur; insanın kendi seçimleri de kazâyı (insanın başına gelen işleri) oluşturur. İlim, iradeye yardım eder ama her âlim, özellikle ilmini (de) yaratılış amacına uygun, dengeli ve ölçülü kullanmayanlar (= ilmi satarak para kazanmak, ilminden dünyalık kazanç elde etmek için kullananlar

Nöro-Teoloji, nöroloji (sinirbilim) ile teolojinin (Tanrıbilimin) ilişkisini ifâde eden bir kavram/terimdir. Nöroloji, beyin ve sinir sistemini; teoloji, Tanrı ve Tanrı-insan ilişkilerini konu alır. Nöro-Teoloji ise Tanrı’nın “içerdeki” (= beyindeki) “varlığını”! konu alır. İlâhî İrade ile insanın iradesinin beyindeki hâlini/durumunu anlamak, izah etmek için gayret eder. Bu bilim (nöroloji), materyalizmin bahçesinde yetişmiş; sonra da kuantumun etkisiyle kendine başka “zemin”! arayışına girmiş bir bilimdir. Ağırlıklı olarak beynin ve bedenin diğer bölgelerindeki (ikinci beyin olarak algılanan bağırsaklardaki = mikrobiyotadaki) nöronların (sinir hücrelerinin) sinaptik yapısı, bunun insan özgürlüğüne, dolayısıyla da sorumluluğuna katkısı/etkisi, Nöro-Teoloji’nin ilgi alanına giriyor, bu konu son 50 yılın en popüler konusudur.  Bu konuda ilk deney 1983’de Benjamin Libet tarafından yapılmış; daha sonra bu deney geliştirilmiştir. Deneyin ana-fikri, insanın bir eylemi yapması (= o eyleme kar

Kudret, insanın bir işi/eylemi/fiili yapabilme kapasitesi, gücüdür. Bu güç/kudret, fiilden önce midir, fiil ânında mı oluşur; sürekli = devamlı mıdır, geçici midir?!. İslâm kelâmında bu mesele, üç ekole bölünmüştür. Eş’ari Ekol/Okul. Mu’tezilî Ekol/Okul ve Mâtürudî Ekol/Okul. Eş’ari Ekol/Okul, insanda herhangi bir kudret yoktur; insandaki kudret Allah tarafından o ân yaratılmaktadır = "külle yevmin Hüve fî şe’n." (55/29), insanın fiillerini o ân Allah yaratır, derken; Mu’tezilî Ekol/Okul, insan fiillerini kendindeki kudretle kendi yaratır, der; Mâtürudî Ekol/Okul ise, insanda da bir kudret vardır ama insandaki kudret ârizîdir, geçicidir, esas/asıl kudret Allah’a aittir, der.  Ben, bu konuda Mâtürudî Ekole/Okula yakınım. İnsan, üç gün yemek yemesin, onda bikudret kalır mı?!. Meseleye sadece kelâmî açıdan bakarsak = insanı içinde bulunduğu fizikî ve sosyal çevresi ile birlikte bir bütün olarak değerlendirmezsek, işin içinden çıkamaz, böyle fırkalara bölünürüz.  Bu konu, İslâm k

Mefhum, fehm’den; mevhum, vehm’den. Fehm, anlama, anlayış; vehm, sanı, zan; fehm, aklın üretimi, aklî; vehm, duyguların üretimi, duygusal.  Duygular, aklın kriterine/ölçüsüne vurulmazsa, insan yanılır; duygularda istikrar olmaz; duygular sürekli değişir. İnanç, aklını kullanmayanlarda vehm/vehimden; aklını kullananlarda fehm/fehimden güç alır; inançlı insan, istikrarlı = kararlı insandır; kararlılık, sağlam iradeliliktir. Vehim/vehm ile hareket edenler, inancı temellendiremez, sürekli inanç değiştirirler. Fehim/fehm ile hareket edenler, mefhum (kavram) oluştururlar, düşünürler; o mefhumun (kavramın) içini doldururlar ve kavramları diğer kavramlarla uyumlu kılarak bir dünya görüşü (= weltanhschauung) oluştururlar. ... Kararlılığın, anlamlılıkla yakın ilişkisi vardır. Kararlılık ve anlamlılık, tek tek (= tikel, bireysel) eylemlerimizi ortak (= toplumsal) eylemlerimizle uyumlu kılar ve insan/lar/ı bir gaye (= hedef, amaç) sahibi yapar. Modern ve post-modern dünyanın (= ütopik felsefelerin

Son notun son cümlesi : İman, iradî bir eylemdir, şeklinde bitmişti. Eylem, fiilden biraz farklı, amele yakındır. Eylemde niyet/kasıt, irade, bilgi ve güç/kudret bulunmalıdır. Niyet/istek yoksa, kişi eyleme zihinsel = içsel olarak yönelmez; irade yoksa, o eylem için ısrarcı olmaz,  o eylemin üzerinde durmaz, o eylemi yapmak için bilgilenmez; güç/kudret yoksa, zaten yapamaz.  Fiil, gayr-i iradî de olabilir. Hayvanlar da fiil işler, bişeyler yapar, onlarınki iradî değil, tabiidir. Amel de eylem gibidir. İmanın bir eylem/amel olması : 1) Niyete = içsel isteğe dayanması. 2) Bu niyetin = isteğin güçlü bir iradeye = kararlılığa dönüşmesi; bilgi ile güçlendirilmesi, desteklenmesi. 3) Sonunda iradenin özgür davranarak artık ‘ben inanıyorum’ demesi, ikrar (karar) vermesi ve diğer insanlara bunun ilân edilmesi. İman da, düşünce gibi içerde (zihinde, kalpte) kalır, beyan edilmez = açıklanmaz, eylemle/eylemde, amelde/amelle görünmezse, kişinin kendi ve üçüncü şahıslar açısından pek bi anlamı olmaz

Epigenetik, sadece genlerin (DNA’ların) değil, çevresel ve kültürel faktörlerin de insan davranışlarına etki ettiği durum. Genler ve çevresel kodların etkisi belirleyici olursa, insan iradesi = özgürlüğü anlamsızlaşır. İnsan iradesinde, genler ve çevresel kodların etkisi ile “ilâhî kaderin” etkisi aynı oranda mıdır? Kadere inanmayan biri, epigenetiğe inanırsa, bişey fark eder mi?!. Modern bilim = nörobilim, insan davranışlarında beyin = sinir yapılarının etkili, hatta belirleyici olduğunu düşünür (= söyler). Bu durum gerçekse/doğruysa, insan özgürlüğü ve sorumluluğu nereye oturur?!. İnsana hem “özgürsün”! diyeceksiniz hem de onun eylemlerini iradesi dışında fizikî bir yapıya = beynin işleyişine = nöronlara hamledeceksiniz, bağlayacaksınız!.  Kitâb, aklın merkezi olarak beyni işaret etse de, aklı pasif olarak zikretmez, aklı isim olarak kullanmaz (= Kitâb’ta akıl isim olarak geçmez); onun aktifliğine vurgu yapılır; akıl, yea’kılûn, tea’kılûn şeklinde fiil/eylem olarak aktif hâli ile kul

Kalıcı, mukîm; geçici, muvakkat. İkâme, ikâmet de mukîm (= kalıcı) ile aynı kök. İkâme-i Salât, namazı kalıcı = dâimî kılmak = sürekli salât hâlinde olmak = namazı sürekli ayakta tutmaktır. Beş vakit = her vakittir; beş, çokluktan kinâyedir.(?!.) Beş vakit, beş geçici süre ise, bu sürede kılınan namazlar da muvakkattır. Zamanın vakitlere bölünmesi, menâsik (= âyin!) olan namazın îfâsı içindir. Bölünen o vakitler, aslında bölünmemiştir; bize bölünme gibi görünen şey, aslında bir hatırlatmadır (= ezan); müezzin ara ara (günde beş kez/beş vakit) bize görevimizi hatırlatır (kendi bilir mi, bilmem?!). Aslında her vakit namaz kılınabilir = salât ikâme edilebilir. Namazda = salâtta mukîm olmak, her vakit namaz kılmak = her hâl ve şartta Rabbin emrine uymak, O’nun Huzur’unda olunduğunu bilmektir; seferî olunca (mukîm olmayınca) bizim bildiğimiz namaz kısaltılabilir. Aslında camii ve cemaati de asıl/asil fonksiyonları ile düşündüğümüzde, yapılan işin salâtın (= Hakk’ın, hakikatin) ayağa kaldırı

Din, Tanrı ile (= Allah ile) diyalojik ve aşkın ilişkidir. “Kullarım, sana Ben’i sorarlarsa bilsinler ki Ben, onlara yakınım. Bana duâ edenin duâsına karşılık veririm. O halde onlar da Benim çağrıma (dea’vet-et deânî) uysunlar, Bana gerçek anlamda iman etsinler = Bana güvensinler. Böylece (belki)! irşad olurlar = rüşde ererler.” (2/Bakara, 186.) ... Kütüphanecilik (şimdiki adıyla Bilgi ve Belge Yönetimi) bölümüne girdiğimde, Prof’a, ilimlerin sınıflaması neye göre yapılıyor ve din burada nerede duruyor, diye sorduğumu hatırlıyorum. Dewey Onlu Tasnif (DOS), bilimleri 000-999 arası bir skalada gruplar; 200 dindir, 297 de İslâm Dini. Doktorada Sorumluluk çalıştım; jüri, bana, dinle bilimi karıştırmışsın, dedi; ben de sorumluluk, ‘dinî duygu’ olmadan temellendirilemez dedim ve ‘tezimde = hipotezimde’ ısrar ettim. Din konusunda kanaatim hâlâ değişmedi. Bence din, en geniş dairedir; bütün diğer disiplinler (siyaset, hukuk, felsefe, psikoloji, dil, sanat, teknoloji vs.) dinin altında sınıflan

Velâyet, veleye kökünden yakın, dost, koruyucu, gözetici; vekâlet, vekele kökünden birinin yerine iş yapma, onu temsil etme; hilâfet, halefe kökünden peşinden/arkasından gelen ve onun yerine geçen. El-Velî ve El-Vekîl, aynı zamanda Allah’ın isimlerindendir. Allah, mü’minlerin velîsidir, mü’minler O’nu vekîl “tayin eder.”!. Allah, en güzel Vekîl’dir. Hasbünellah’u ve ni’mel Vekîl. (3/173.) Hilâfet, anlam kaymasına uğrayan bir kavramdır. İnsanı, Allah’ın halifesi görmek, sakat bir anlayıştır; halifetullah kavramı (= halifenin Allah’a izafeti) Kitâb’ta geçmez; bu (halife) kavram/ı tekil olarak ya yalın/nekra = halife şeklinde yeryüzü ile bağlantılı = fil ardı halife (2/30), ya da çoğul olarak halâife ve fiil şeklinde yeryüzüne izafetle = halâife ard, yestehlifeküm fil ard (6/133, 6/165, 7/129, 10/14, 10/73, 38/26) olarak geçer. İnsanın Allah’ın halifesi olması, Kitâb’ın “ana fikrine, ruhuna”, kelimenin semantiğine ve selîm akla aykırıdır. Çünkü, kendisi hayatta olmayan birinin yerine hali

Tarih : Geçmişte yaşanmış ve bitmiş olayların zaman, yer (mekân) ve sebepleri ile kayıt altına alınması ve günümüze aktarımı ile uğraşan bilim. Tarihçi, bu bilimle uğraşan ve yaşanmış olayları kaydeden kişidir; Farsça vak’anüvis, vak’a, olay; nüvis, yazan/kayıt tutan. Tarihçilik yapmakla felsefî tarih okuması yapmak aynı değildir. Felsefî tarih okuması, tarihe bütüncül bakabilmek ve oradan bugüne ışık tutabilmektir.   Tarih, aynen tekerrür etmez. Tarihte yaşanan olaylar, bize ders/ibret almak için aktarılır. Yaşanan ve yaşanmakta olan her olayın kendine has/özgü siyasî, sosyal, ekonomik, psikolojik, coğrafî vb. şartları vardır; tarihte yaşanan bir olay aynıyla bugün tekrar yaşanmaz ama geçmişte (= tarihte) yaşanmış olaylardan dersler çıkarılır; neden “başarılı ya da başarısız” olunmuş buna bakılır ve ibret alınır... İslâm (Dinler) Tarihinde de, Peygamberler Tarihinde de (Siyerde de) benzer (= aynı!) durum geçerlidir. Din ile (= Dinin kendisi ile) o gün yaşanan dinin tarihini, bir ve ay

Yaratma kelimesi Kitâb’ta halq/halk, inşâ/neş’et, fatara, ceale, béri’/bâri’, bedî’, musavvir gibi kelimelerle karşılanır; en yaygın, bilinen karşılık halq/halktır. Yaratma, Rabbimizin “KÜN”! emridir. (6/73. 7/54.) O, kâinatı (= tüm varlığı) Kendi/si dışında hiç bir şey “yokken”! yaratmıştır. Yaratmanın mâhiyetini, yaratılanlar anlayamaz. Rabbimiz : Ben kâinatı (gökleri, yeri ve içindekileri) “yoktan” yarattım, (yoktan demiyor, sadece yarattım, diyor) diyebilir; ama biz, Allah, kâinatı (gökleri, yeri ve içindekileri) “yoktan” yarattı/yaratmıştır, dersek, ‘boş bişey’! söylemiş oluruz; bizim, Allah kâinatı (gökleri, yeri ve içindekileri) Kendi dışında hiçbişey “yokken” yarattı, dememiz daha doğru olur. Şöyle : Yaratmanın “bizim için”! bir problem olduğunu düşünelim, zaten de öyledir, bu problemi (yaratma problemini) çözebilecek birileri (sözgelimi bir öğretmen) olsun, ve ben, bu problemi birileri (öğretmen) “yokken”! çözdüm (= yarattım) diyeyim... 1) Başka birilerine (öğretmene) ihtiyacı

Teklif, öneri. Mükellef, tekellüf, külfet aynı kök. Ef’âl-i Mükellefîn, mükellefin fiilleri. Teklif, akıl ve irade sahibi varlığa (insana) sunulur; teklifte, zor/zorunluluk, mecburiyet yoktur. “innâ aradnel emânete ale-s semâvâti vel ardı...” Biz, emaneti göklere, yere ve dağlara sunduk, onlar onu yüklenmekten kaçındılar (= feebeyne), korktular (= feeşfaqne); onu insan yüklendi; o, zâlim ve cahildir.” (33/72.) Şeytana secde teklif edildiğinde o da “ebâ vestekbera” hâli yaşadı; buradaki ebeyne ile şeytanın ebâ hâli sanki benzer!. Feeşfaqne’yi korktular şeklinde çevirmişler; bu korku bence endişe içeren bir korku. İnsan, zalûm ve cehûl olduğu için bu emaneti üstlendi. Zalûm ve cehûl olmayanlar (belki de korkak = ürkek olmayanlar), emanetin hakkını verdi, veriyor, verecek. ... Bana bişey teklif edilmedi demek mümkün mü? Zalûm ve cehûl olunursa, mümkün. ... “Sonra kullarımızdan seçtiğimiz kimselere Kitâb’ı miras kıldık. Onlardan bir kısmı kendilerine zulmeder, bir kısmı ortalama bir yol tu

Neden kelimesinin semantik ve epistemik “yapısını” biraz düşünürsek, hem ne’ye hem de niçin’e karşılık geldiğini fark ederiz. Şöyle : Bu ekmek neden yapılmıştır, dediğimizde, o ekmeğin hem ne’yine hem de niçin’ine (yapılış amacına = niçin yapıldığına) dair bir soru sormuş oluruz. Neden sorununa cevabımızı arpadan, buğdaydan, mısırdan vs.; niçin (= neden) sorusuna cevabımızı da insan onunla beslensin (karnını doyursun) şeklinde veririz. İnsan neden yaratılmıştır, sorusu yine iki şekilde cevaplanabilir : 1) Topraktan yaratılmıştır. 2) Kulluk etmek için yaratılmıştır. (Amaçsız = boş = öylesine yaratılmıştır, diyenler de vardır = olabilir.) Soruyu çook öteye, ontolojik boyuta taşıyalım. Kâinat neden yaratılmıştır? 1) Yoktan. 2) ??? Yoktan yaratılan (= başlangıcı yok olan) bişeyin, sonu da (= niçin’i = amacı = gayesi de) yok/luk (= boş) olmaz mı?!. ... “... innâ lillâhi ve innâ ileyhi râciûn.” (2/156) âyetini nasıl okumalıyız, yaratılışı nasıl anlamalıyız? Bu âyet, “O’na aitiz, O’na döneceğ

Kelimenin etimolojik anlamı, kaviy veya vikâye kökünden, güçlü-kuvvetli olmak ve korumak, korunmak; baştaki t (ت), anlamı güçlendirme/k için; hakeme’den tahkim, hàlâ (خ)’den tahliye gibi. Dinî anlamıyla : 1) Allah’ın emrettiği şeyleri yapma; nehyettiği şeyleri yapmama = Helâle-harama riâyet etme. 2) Dünyadan el-etek çekme, sadece “ibâdet yapmak”! için zühde kapanma. (Buradaki ibâdet, dar anlamdaki namaz, zikir, vb. Geniş anlamdaki ibâdet, tüm emir ve nehiylere riâyettir.) Züht, irade kontrolü için önemli ve değerlidir ama yeterli ve istenen/arzulanan bir durum değildir. Din, hayatı ıskalamaz. Taqvâ,  sadece zühd değildir, belki, hayatın zorluklarına karşı “uyanık, diri, kaviyy/sıkı ve kararlı” bir tavır takınmaktır; bunun için de Allah’tan “takviye” almaktır. Muttaqî, bu hâlin sahibi olan, Rabbinin emir ve yasaklarına karşı çoook hassas davranan, O’na sorumluluğunda gevşeklik göstermeyen, O’nun korumasına (vikâye) güvenen (Mü’min), O’ndan destek (= takviye) alan kişi demektir. Muttaqî,

Sonuç, bir işin, olayın ve hayatın (= yaşanmışlığın) sonunda ortaya çıkan/çakacak olan netice. İş ve olaylar, hayatın içindeki tikel/tekil durumlardır; bunların toplamı hayatın (= yaşanmışlığın) toplam sonucunu verir; bu sonucu bizler, yaşarken göremeyiz ama o sonucu “tahmin”! ederek iş görürüz. Sonuca uygun yaşama = gayret gösterme, o sonucu görme kadar kişiye haz = mutluluk verir, vermelidir. Rabbimiz, bizim sonuca ulaşmamıza değil, o sonuç için gayret etmemize bakacak. Cuma Hutbesinin sonunda okunan ve bize emir veren, Nahl, 90. âyet, hem tekil/tikel hem tümel/genel sonuç bildirir. Adâlet, İhsan, Yakınlara (ve yetimlere) yardım, Emr-i bi-l Ma’ruf (= Ma’ruf’un/İyi’nin emredilmesi), Nehy-i an-il Münker (Münkerin/kötünün nehyedilmesi) ve Bağy’dan uzak durulması (= azgın arzulara gem vurulması) “mutlu son/uç” için olmazsa olmazlardır. Mutlu son/uç, Muttaqîler içindir. = “vel âqıbetü lil muttaqîn. O, yeryüzünde büyüklük taslamayan ve bozgunculuk yapmayanlara hasdır.” (28/83.) “Bu kadar ç

İfâde, söz ve yazı ile ortaya çıkan, muhatapta fayda amaçlayan, duygu ve düşünce. Dilde (= lisan) duygu ve düşünceler söz ve yazı ile (= dille) ifâde edilir; söz, yazı ve davranış olmasa, duygu ve düşünceler kişilerin içinde gizli kalır. Davranış (hâl, tavır, tutum) da bir ifâde aracıdır, belki de en etkilisi. Dilin, davranışla uyumuna tutarlılık denir. Söylenen söz, yazılan yazı, davranışla uyumsuzsa hatip veya yazar, ikiyüzlüdür = içi başka dışı başkadır. ... Düşünce soğuk ve kurudur, düşüncenin “soğukluğunu ve kuruluğunu”, duygu “ısıtır ve canlandırır.”!. Etkili bir dilde (= konuşma ve yazmada), düşünce olmazsa, muhatap (sadece) heyecanlanır (= ağlar, güler, vb.); duygu olmazsa da donar-kalır. (= bön bön baka-kalır.) Etkili bir ifâdede duygu ve düşünce el-ele, gönül-gönüle vermelidir. (Davranıştaki samimiyette de benzer durum geçerlidir.) Bu samimiyet (= düşünce ve duygu uyumu) gerçekleşirse, hatip (ya da yazar) düzgün ve etkili konuşur (ve yazar); konuşurken ve yazarken kelime bulm

Mal ve hizmetlere gelen zam; ücretlere gelen zam; ilki enflasyon; ikincisi alım gücüne ilâve.  Küresel ekonomik (siyasal) sistem, tüketim ve kâr odaklı çalışır. Ne kadar tüketirsek, üreticiler o kadar zengin olur. Gelirimiz (ücretli çalışanlar için maaşımız) yetersizse, sistem bizi borçlandırır. Kredi ve kredi kartı sistemi (= banka) bunun için icat edilmiştir. ...  Yıllardır “daha iyi/konforlu bir yaşam” için insanları borçlandırın, kâr etmek için fiyatları (enflasyonu) yükseltin, insanlar borçlarını ödeyemeyecek duruma gelsin; ve ‘yaptığımız maaş zammı yeterli = enflasyonun üstünde’, deyin!. (Hoş, önümüzde seçim kaybetme korkusu olmasa bu kadar da zam yapmazdınız.) Maaşlara değil %55, %30; %150, %130 da zam yapsanız, insanlar yine az bulur; çünkü onlara burada “cennet” vadettiniz; cennet ucuz değil!. ... Şahsen ben, gecekondudan apartmana; Kartal’dan Opel’e transfer ettim ama apartmanı da Opel’i de beğenmiyorum; rezidans olsun, Audi veya Mercedes olsun istiyorum. Beni bu hâle kim get

(Amelle başlayalım; kapanışı da sâlihle yapalım.) Amel, iş demek. İş, çeşit çeşitdir. Sa’y, geçinmek, helâl rızık elde etmek için yapılan iş. Meşguliyet, sa’y de olabilir, hobi de. Bir işle meşgul olma (= meşguliyet), oyalanmak için de olabilir “haz almak” için de. Hazzı iki anlamıyla kullanıyorum. 1) Nefsin hoşuna giden. 2) İnsanı ‘bir üst lige’! taşıyan. İkisinde de insan “kendini unutur”, vaktin nasıl geçtiğini anlayamaz ama ilki (1.), geçici bir şenlik ve anlıktır; ikincisi (2.), asırlık ve tamlıktır. İlki, zamanı öldürür; ikincisi, insanı oldurur.  İnsanların işleri çeşit çeşittir. = “inne sa’yeküm leşettâ.” (92/4.) Herkes yaptığı işe göre ‘gelir/kazanç’ elde eder. Kimi temel = geçimlik ihtiyacını anca/k karşılar; kimi de fazla kazanır. Fazla kazanç (= afv : 2/219.) da iki şekilde kullanılır. 1) Konfor (= dünyayı cennete çevirmek, cennet yapmak) için. 2) Temizlenmek (zekât vermek) ve cenneti elde etmek için. Dünyayı cennete çevirerek dünyada rahat, konfor içinde yaşamak için çalış