EYLEM, AMEL VE FİİL

Son notun son cümlesi : İman, iradî bir eylemdir, şeklinde bitmişti.

Eylem, fiilden biraz farklı, amele yakındır. Eylemde niyet/kasıt, irade, bilgi ve güç/kudret bulunmalıdır. Niyet/istek yoksa, kişi eyleme zihinsel = içsel olarak yönelmez; irade yoksa, o eylem için ısrarcı olmaz,  o eylemin üzerinde durmaz, o eylemi yapmak için bilgilenmez; güç/kudret yoksa, zaten yapamaz. 

Fiil, gayr-i iradî de olabilir. Hayvanlar da fiil işler, bişeyler yapar, onlarınki iradî değil, tabiidir.

Amel de eylem gibidir. İmanın bir eylem/amel olması : 1) Niyete = içsel isteğe dayanması. 2) Bu niyetin = isteğin güçlü bir iradeye = kararlılığa dönüşmesi; bilgi ile güçlendirilmesi, desteklenmesi. 3) Sonunda iradenin özgür davranarak artık ‘ben inanıyorum’ demesi, ikrar (karar) vermesi ve diğer insanlara bunun ilân edilmesi.

İman da, düşünce gibi içerde (zihinde, kalpte) kalır, beyan edilmez = açıklanmaz, eylemle/eylemde, amelde/amelle görünmezse, kişinin kendi ve üçüncü şahıslar açısından pek bi anlamı olmaz/bulunmaz. Kişinin kendi açısından anlamsızlık, iç ve dış bütünlüğün korunması = tutarlılık bakımından; üçüncü şahıslar açısından anlamsızlık da kimlik, kişilik ve güven açısındandır.

‘İnandım, inanıyorum’ deyip de inancına uygun davranmayanlar = eylemde/amelde bulunmayanlar, sahtekârdırlar. Aslında kişinin inanıyorum demesine gerek de yoktur; samimî ve tutarlı bir kişinin dışı içini yansıtır. ‘Âyinesi (aynası) işidir (eylemi/amelidir) kişinin, lafa (lafına/sözüne) bakılmaz.’

İman (inanma) için dışsal bir baskı ve zor varsa, içerde (= kişinin içinde) bir değişim olmadan dışardaki değişimler (eylemler/amellerdeki tutarsızlıklar) ma’zur görülmüş, kişi (dışsal) özürlü sayılmıştır. İçsel (ve bedensel) özür, zaten eylemi ya hafifletir ya da erteler (kazaya bırakır).

Eylemin Arka-planı

Nezğ, istek, ilim ve irade.

Nezğ, dürtü; isteğin doğuş anı; nefsanî, şehvânî ve şeytanî arzu.

İstek, nezğin güçlü hâli, yaşamak, hayatta kalmak için karşılanması gerekenler, ihtiyaçlar.

İlim, nezğin ve istediğin ne olduğunu bilme.

İrade, iyi ve kötüyü bilerek tercih etme ve yapmak = eyleme geçirmek için azmetme.