ĞAYR

Gayr (غير), başka, başkası, öteki gibi anlamları olan bu kelime-edat, başına geldiği sıfatı olumsuzlar. Gayrimenkül: taşınamayan, menkül olmayan; gayriahlaki: ahlâk dışı;  gayrimüslim: müslim olmayan gibi.

Kitâb’ta 154 yerde ve Fatihâ’da da geçen bu kelime (gayr-il mâ’dûbi aleyhim vele-d dâllîn.), istenmeyen durumlara işaret eder. Nisâ 119, Enfâl 53, Râd 11, Muhammed 15’te fiil şeklinde, değiştirmek anlamında; Âdiyat 3’te ‘vel muğayyirât’ (baskın yapanlar) olarak isim şeklinde geçer; diğer tüm yerler, olumsuzlama, öteki, diğer ve başka anlamlarındadır.

Gayr, bitür ötekileştirmedir ama bu tabir modern bir tabirdir; bu tabiri kullanırsam, muhatabı değersizleştirme, düşman bilme ve aşağılama anlamlarına gelir ki, gayrde bu anlamlar vardır; ‘gayr-il mâ’dûbi aleyhim vele-d dâllîn’ dediğimizde, hoşumuza gitmeyen, değersiz gördüğümüz, Rabbimizin gadabına uğramış/uğrayan, delâlette olan insanlardan olmamayı ister, Rabbimizden niyazda bulunur, onlar bizden, biz onlardan uzak olalım deriz; yâni kötülerden olmayı istemeyiz; sırat-ı müsteqîm üzere olan, (Rabbimizin) nimetine eren/kavuşan kimselerle olmayı isteriz ki, bu ibarenin açılımı Nisâ 69’da Nebîler, Sıddîklar, Şehîdler/Şâhidler ve Sâlihler olarak belirtilir.

Rabbimizin makbul bulduğu/gördüğü kimseler dışındaki herkes gayrdir; ölçüyü O belirler, gayri de O tayin eder. O, birilerini “ötekileştiriyorsa”, doğrudur, bize bu konuda söz düşmez; yeter ki bizi ötekileştirmesin; biz, ötekileştirilecek işler yapmayalım, gayrdan olmayalım, gayretullaha dokunan işler yapmayalım. Gayretullah (ﻏﻴﺮﺓ ﺍﻟﻠّﻪ), Allah’ın kulunu muhabbeti sebebi ile başkasından (gayrdan) esirgemesi, “kıskanması”!; gayretullaha dokunmak ise, kulun Allah’tan başkasını sevmesi, O (=O’nun Sözü/Emri) dururken başkasını, başka sözleri/emirleri dinlemesi, başkalarına rağbet etmesidir.

Sanki gavur da gayrdan türeme gibi. Arapça’da vav, ya ve elif (med harfleri) birbirlerinin yerlerine kullanılabiliyorlar.