HARF ve KELİME ANALİZİ

Bu, Kelime-i Tevhîd’deki harf ve kelimelerin kısa analizi.

Lâ :

Olumsuzlama, yok sayma ifadesi. Arapçada buna benzer iki harf (= kelime) daha var : leyse (ليس) ve ğayr (غير).

Leyse :

Leyse, isim cümlesinden önce gelir, haberi nasbeder (nasb etmek demek : nişan almak, atamak, hareke ve mevkî olarak üstün tutmak, demek); isim cümlesi, mübtedâ ve haberden müteşekkildir. “leyse kemisliHî şeyün.” (42/11) ve “ve en leyse lil insâni illâ mâ seâ.” (53/39) âyetlerinde olduğu gibi. “leyse kemisliHî şeyün.” cümlesinde, Hî = Hû zamiri, ki Allah’a gider, diğer hû’lardan (kişilerden) üstün tutulmaktadır. “ve en leyse lil insâni illâ mâ seâ.” cümlesinde de, insanın çalışmasına, çabalamasına vurgu yapılmakta = çalışmaya, çabalamaya (= amele, eyleme) nişan alınmakta, insan için bu öne çıkarılmaktadır.

Ğayr :

“... ğayr-il mağdûbi aleyhim ve led-dâllîn.” (1/7) = Ğadab ettiğin (= kızdığın) ve kesin olarak (= le) dalâlette (sapıklıkta) olanların yoluna DEĞİL.

SübhâneKe’deki ‘ve lâ ilâhe ğayrüK.’ = Senin DIŞINDA, Senden HARİÇ (= ğayr) bir ilâh yok (= lâ).

Lâ :

Hem isim hem fiil cümlelerinin başına gelir ve kesin (= mutlak bir şekilde) olumsuzlama (= yokluk!) ifâde eder. ‘Lâ ilâhe’ = Kesinlikle ilâh yok. “Lâ tehuzüHû sinetün ve lâ nevm.” = O, kesinlikle bir ân bile “gaflette”! olmaz (= dalmaz, ‘gözünden’! bir şey kaçmaz), uyuklamaz ve uyumaz. (2/255). Buradaki ilk lâ, fiilin; ikinci lâ, ismin (= nevm’in, uykunun) başına gelmiştir ama bu ikinci lâ, aynı zamanda ‘lâ tehuzüHû nevm.’ = O, uyumaz. demektir.

İlâh :

Kelime-i Tevhîd’deki (ilk) ilâh nekra (= harf-i tarifsiz) olarak kullanılmıştır (lâ ilâhe şeklinde). İllâ’dan sonraki İlâh (= Allah) ise, harf-i tariflidir = El-İlâh = Allah şeklindedir. Nekralık, dilde (= dilbilgisinde) ma’rifeliğin karşıtıdır ve “apaçık tanınmayanı ve bilinmeyeni” gösterir!. Bu, ben Allah’tan başka bir ilâhı apaçık bilmiyorum, tanımıyorum ve böyle bir ilâha da lâ diyorum. demektir.

İllâ = Ancak ;

İstisna edatıdır.

Bunun tek istisnası Allah’tır. = Tek ve yegâne ilah, (= illâ ki de) Allah’tır. = İllâ-l Allah’tır. 

Allah = El-İlâh’tır. Allah, “bilinen”! tek ilâhtır. O’ndan başka ilâh kabul edenler, ilâhın (ne ve) kim olduğunu, ne demek olduğunu, nasıl “bişey”! olduğunu bilmiyorlar; o ilâhlara bilmeden tapıyorlar ve yanılıyorlar (aldanıyorlar) = Allah’tan başka bir ilâh var, zannediyorlar.