ZAMANDA (VE ZAMAN DIŞINDA) YOLCULUK

Zamanda yolculuk, şimdiden, geçmişe ve geleceğe doğru olur. Geçmişe yolculuk, hayalî; geleceğe yolculuk, fiilîdir.

Dün, geçmiş; şimdi, ân; gelecek, yarındır.

Dün kazandım, bugün yiyiyorum. Bugün kazandığımı, yarın yiyeceğim. Yarın yemek için, bugün kazanıyorum. cümlelerinde, zamanda (= zaman içinde) bir yolculuk vardır. Tarih, zamanda, geriye doğru; tahmin, zamanda, ileriye doğru bir yolculuktur; ama ân (= şimdi, bugün, dem), esastır. Dem, vakt-i = ân-ı dâimîdir. Dem, bu demdir. Vakit, bize imkân verilmiş, bizim için özel olarak belirlenmiş, özel olarak tahsis edilmiş zamandır, süredir, eceldir. Bu süre zarfındaki yapıp-etmelerimiz, geleceğimizi belirleyecektir. Gelecek de sonsuz (= zaman dışı, huld) olacaktır. = “hâlidîne fîhâ.” Buradaki fîhâ, mekân. Mekân, zamana tâbîdir veya zamanla birliktedir. Zaman dışılık (= zamansızlık), aynı zamanda mekân dışılıktır (= mekânsızlıktır). Biz yaratılmışlar, zaman ve mekân dışı varlıklar değiliz. Zaman ve mekân dışı tek Varlık, Allah'tır. Bu yüzden bizler, zamanın ve mekânın dışına çıkamayız; Tanrı olamayız. Zaman da arşın içindedir, bu yüzden Tanrı, arşı istivâ eder = kuşatır.

Buradaki zaman algımız, Güneşin doğuşuna ve batışına endeksli. Ötedeki zamanın neye endeksli olduğunu bilmiyoruz, ama “değişken”! olduğunu biliyoruz. Secde Sûresi 5. âyette : sizin (= bizim) hesabımıza göre süresi bin (= 1000) yıl olan bir günden; Meâric Sûresi 4. âyette : sizin (= bizim) hesabımıza göre süresi elli bin (= 50.000) yıl olan bir günden söz edilir.

Ebediyet, zamanda sonsuzluktur, zaman dışılık değildir. Biz ölüm için, ebediyete yolculuk diyoruz. 

Ölümsüz (= Hayy-ul Qayyûm) Olan’a inanmadan ve tevekkül etmeden bu işin içinden çıkmamız da mümkün değildir. Çünkü, (bizim ve) kâinatın amacını (= sonunu, aqıbetini) sadece O bilir; bizler, kâinatın dışına çıkarak (= onu istivâ ederek, ona dışardan bakarak) varlığın bütünü hakkında bir hükümde (= yargıda) bulunamayız. 

O’na inanmaktan ve O’na tevekkül etmekten başka bir kurtuluş (= çıkış, çözüm) yolumuz ve çaremiz yoktur.