ÜÇ KELİME

Tefsir, Te’vil ve Ta’bir.

İlk ikisi sözün (ya da metnin) açıklaması. Tefsir, sözün (ya da metnin) dildeki ve rivayetteki zâhirî anlamdaki karşılığı; te’vil, sözdeki sembolik, mecazî (bâtınî) anlam. Ta’bir, “(rüyada) görülenin” yorumlanması. Te’vile de yorum deniyor ama o yorum, ta’birdeki yorumdan farklı.

Söz/ses, duyulur; yazı/metin, (gözle) okunur (görülür); rüya da “görülür” ama bu “görme”, yazıyı görme gibi değildir. Yazıda, sadece harfler (harflerden oluşan kelime ve cümleler) görülür, oradan “anlama” ulaşılır; rüyada “anlamın da içinde olduğu her şey görülür”, sonra bu “görüntü = vizyon” yorumlanır, ta’bir edilir. Rüyada görünen, yazıda görünene göre çoook daha detaylıdır; o detay yorumlanırken (ta’bir edilirken) tekrar daraltılarak söze ya da yazıya dökülür.

Böyle bakarsak, “en geniş anlatım ve görüntü” rüyada olandır ama rüya, göreni bağlar; rüya gören, rüyasını “yorumlayarak, ta’bir ederek, söze ya da yazıya döküp” anlattığında, dinleyen ya da okuyan da o rüyayı yine “kendine göre” yorumlar.

Dil, anlamı daraltır. Dil, insanın “içindeki, kalbindeki” her şeyi dile getiremez.

İman da söze dökülemez ama amele/işe/eyleme dökülür. ‘Âyînesi iş(i)tir kişinin, lafa bakılmaz.’ sözü tam da bunu ifâde eder.

Dostoyevski’nin ‘Yeraltından Notlar’ı ve Ludwig Wittgenstein’ın dil hakkındaki görüşleri, yapısalcılar tarafından dilin hapishane olarak algılanmasına yol açmış ve yorum bilgisi = hermeneutik ‘bilimi’ buradan ortaya çıkmıştır. 

Hermeneutik’in ortaya çıkmasıyla “keyfî yorumların” önüne geçilememiştir. 

Bizdeki İsmâîlî-Fâtımî bâtınî akım da zamanında Yahudi Kabalacı ve Hint gnostik felsefe akımından etkilenerek şekillenmiştir; hâlâ bu akımın izlerini tasavvufta görmek mümkün.

Metinlerin tefsiri, te’vili ve ta’birinde samimiyet, ihlas (= iman = Allah korkusu) olmazsa keyfî yorumların önüne geçilemez. Metinlerdeki anlam, sakız gibi bioraya biburaya çekilir; metinleri tefsir, te’vil ve ta’bir edenler, “önce”! o “Metnin” “bütüncül anlamını = ana fikrini” iyi kavramalı ve o anlamın “Tevhîd” (Lâ ilâhe illâ Allah) ile ilişkisini iyi kurmalıdır.