FARK NERDE?!.

Bir iş, alışkanlık (= âdet) ile de meleke ile de yapılabilir veya hiç yapılmaz. Alışkanlıkta da (= âdette de) melekede de süreklilik (= devamlılık) vardır ama alışkanlıktaki süreklilikte, akıl ve irade devre dışıdır. Bir eylem, kişinin iç dünyasında önce istek (= arzu) şeklinde belirir; sonra bu arzu/istek, akıl ve irade ile değerlendirilir (= o isteğe olumlu ya da olumsuz değer yüklenir), sonra da bu değerin gücüne göre kişi eyleme geçer. = kişiyi eyleme sevk eden (= yönelten) bu değerin gücüdür. Kişide istek (= arzu), akıl ve irade var ama güç (= kudret) yoksa, eylem gerçekleşmez. İşte, namaz kılan adamda, namaz kılma isteği (= arzusu) ve gücü (= kudreti) var; nitekim kılıyor da; ama akıl ve irade devre dışıysa, (özelde) bu namazda (genelde tüm ibâdetlerde) “değer”! yoktur. Gücü-kuvveti (= kudreti) olduğu hâlde namaz kılmak isteyen ama kılmayan bir adamın, aklı ve iradesi onu namaz kılmaya sevk edecek kadar güçlü değildir. (= o adamın aklı kıt, iradesi zayıftır.) Gücü-kuvveti (= kudreti) zayıf ya da az; ama namaz kılmaya devam eden bir adamın, aklı ve iradesi  yerindedir/sağlamdır.  (= o adamın aklı da iradesi de güçlüdür.)

...

Hayvanlarda da istek (= arzu) ve kudret (= güç) var ama akıl ve irade yok. İbâdetleri “değerli ve anlamlı kılan”, akıl ve iradedir. Akıl ve irade devre dışı kalırsa, ibâdetlerin içi boşalır, âdete ve rite dönüşerek “değersizleşir”! ve işlevşizleşir.

...

İhlâs, ibâdetlerdeki şuurdur. İhlâs, artar da eksilir de. İhlâsın artışı ve eksilişi, ibâdetlerin akıl ve irade (= kulluk) boyutu ile ilgilidir. İhlâs artışı, her ibâdette “yenilenen ve güçlenen” bir şuurla; ihlâs azalışı, her ibâdetin “aynı tekdüzelikte (şekilde demiyorum) ve şuurda en ufak bir artışa” neden olmadan yapılmasına göredir. Bi adam, 40 yıl önceki hâli ile namaz kılıyorsa = kıldığı namaz, onun iç dünyasında (duygu ve düşüncelerinde) en ufak olumlu bir “değişime, dönüşüme” yol açmamışsa, o kişinin kıldığı namaz, (hatalıysam Allah affetsin) “ibâdet değil”! âdettir.