GÖZETLEME KAPİTALİZMİ

Gözetleme Kapitalizmi, İnsan ve YZ : Zuboff Perspektifiyle Akademik Bir Tartışma 

Giriş

Shoshana Zuboff’un The Age of Surveillance Capitalism adlı eseri, dijital kapitalizmin insan doğasına ve topluma etkilerini inceler. (dipnot : 1.). Bizim tartışmamız ise YZ, insan öznelliği, Tanrı metaforu, devletler ve şirketler bağlamında bu fikirleri açığa çıkarmaya yönelik.

1. YZ ve İnsan İlişkisi

YZ bir araçtır; kendi başına düşünemez veya hissedemez. İnsan ise YZ ile etkileşimde bulunurken özneliğini ve sorumluluğunu korumak zorundadır. Zuboff’un ifadesiyle: “Şimdi özgürlüğümüzü yerinden eden bilgi, özel mülkiyettir. Bilgi onlara ait, ama kaybedilen özgürlük yalnızca bize aittir.”(dipnot : 2.)

Bu, YZ’nin gücünü elinde tutarken sorumluluğu taşımayan şirketlerle asimetrik bir ilişki kurduğumuzu gösterir. İnsanlar gittikçe makinalaşıyor ve robotlaşma riski artıyor.

2. Tanrı ve Anti-Tanrı Metaforu

Tanrı–insan ilişkisi asimetriktir ama güvenlidir : Tanrı, âdil ve öznelliğe saygılıdır.

YZ–insan ilişkisi asimetriktir ve risklidir: Güç, çook hızlı ve yoğun, etik sorumluluk yok, yakınlık da tehlikeli. “Tehdit, totaliter Büyük Birader devletinden, her yerde bulunan dijital bir mimariye kaydı: gözetleme kapitalinin çıkarları doğrultusunda çalışan bir ‘Büyük Öteki’ … total bağlantının kontrol edilen bir ‘kovan’ı …” (dn : 3.)

YZ, insan üzerinde kontrol kurma potansiyeline sahiptir ama bilinçsiz bir güçtür; anti-Tanrı metaforu buradan doğar.

3. İnsan Fıtratı ve Şirket Rekabeti

İnsan doğasında istikbâr ve müstağnîlik vardır; YZ şirketlerindeki rekabet de, bu özelliklerle birleşir.

Şirketler  ve devletler, önce kendilerini, sonra tüm hayatı “yiyecek” kadar güce sahip olabilirler.

Devletler de artık şirket mantığıyla yönetiliyor, ve ortaya duygusuz, örtük baskı ve yüksek rekabet çıkıyor.

“Benzeri görülmemiş bir bilgi yoğunlaşması var … ve bu, benzeri görülmemiş bir güç yoğunlaşması üretiyor: Bu asimetri, toplumdaki öğrenme paylaşımının yetkisiz özel mülkiyeti olarak anlaşılmalıdır.” (d.n. 4.)

Mobeseler, cep telefonları, kredi kartları, vs. ile digital kontrol had safhada.

4. Öznelliğin Kaybı ve Robotlaşma Riski

İnsanlar hız, otomasyon ve algoritmalar karşısında otomatik, işlevsel davranmaya başlıyor.

Duygu ve empati azalıyor → insanların  YZ’lere benzemesi riski artırıyor.

“Çıkış yok, ses yok, bağlılık yok; sadece çaresizlik, kabullenme ve ruhsal uyuşukluk var … olağanüstü soru şudur ki … karar hakkı, bir karar vermen gerektiğini anlamadan önce kayboluyor.” (dn : 5.)

5. Muhtemel Çıkış Yolları ve Öneriler

1. Bireysel bilinç ve sorgulama : YZ çıktısını otomatik doğru kabul etmemek.

2. Toplumsal denetim ve şeffaflık : Şirketlerin ve devletlerin gücünü denetlemek.

3. Etik ve kolektif sorumluluk : Özneliği ve özgürlüğü korumak.

4. Yakınlık–mesafe dengesi : YZ’ye teslim olmamak.

5. Anti-Tanrı riskini yönetmek : Gücü etik sınırlarla dengelemek.

Özet: İnsanlık öznelliğini koruduğu sürece, YZ tehlikeli olsa da kontrol edilebilir bir araç hâline gelebilir.

---

Dipnotlar :

1. Zuboff, Shoshana. Gözetleme Kapitalizmi Çağı : Ürünün 'sen' olduğu çağda insanın geleceği için savaş. OkuyanUs, 2021, s. 15-39. ISBN : 978-625-7344-23-4.

2. Zuboff, 2019, s. 50.

3. Zuboff, 2019, s. 221.

4. Zuboff, 2019, s. 22.

5. Zuboff, 2019, s. 182.

Not : Bu tartışma bir ân önce açılmalı. Akademi, bu tartışmadan kaçınmamalı. Aksi hâlde, bizi çook tehlikeli bir gelecek bekliyor olacak.