BİLGİ, GÜÇ, İNSAN VE TANRI

Bilgi, Güç, İnsan ve Tanrı 

1. Giriş

Bilgi ve iktidar kavramı arasındaki ilişki, insanın varoluşunun temel sorunsalıdır. Bilgi, yalnızca düşünsel bir araç değil, aynı zamanda toplumsal düzeni şekillendiren bir iktidar aracıdır. Bilgi güçtür, der Francis Bacon. Nietzsche’nin “güç istenci (will to power)”  ve Foucault’nun bilgi‑iktidar analizleri, modern insanın bilgiye dayalı iktidar arzusunu ve sorumluluk problematiğini kavramamız açısından önemlidir.

2. Foucault’da Bilgi‑İktidar İlişkisi

Foucault’ya göre bilgi ve iktidar birbirinden ayrılamaz : iktidar bilgi üretir ve bilgi de iktidarı besler. Söylem, neyin konuşulabilir olduğu, hangi bilginin “meşru hakikat” olarak kabul edildiğini belirler. Güç, merkezi bir baskı aracı değil, mikro-iktidar mekanizmalarıyla beden ve zihin üzerinde işler. Yönetimsellik (governmentality) ve yönelimsellik (= güdüleme/motivasyon) modern iktidar ve yasayla değil, bilgi ile düzenleme ve denetim stratejileriyle işler. Bu durum, manipülasyona da açıktır.

Foucault : “Bilgi iktidardan bağımsız değildir; iktidar bilgi üretir ve bilgi iktidarı güçlendirir.”  der.

3. Nietzsche’nin Güç İstenci (Will to Power)

Nietzsche için “güç istenci”, yaşamı onaylama, kendini aşma ve değer yaratma arzusudur. Bilgi, Nietzsche açısından salt bir araç değil, insanın güç arayışını somutlaştıran kapasitedir; bilgiyle insan kendini ve dünyayı dönüştürebilir. “Tanrı öldü” metaforu, insanın mutlak bir otoriteye ihtiyaç duymadan kendi değerlerini yaratması gerektiğini ifade eder.

Nietzsche de : “Hayatın kendisi, güç istencidir; en temel içgüdümüz, hakim olma ve aşma arzusu” olduğunu söyler. 

4. Kur’ân’dan Bilgi ve Güç Örnekleri

Karun : Bilgi ve serveti, kibir ve toplumsal haksızlık aracı olarak kullandı.

Haman : Stratejik bilgi ve teknolojiyi  iktidar için kullandı.

Bel’am : Bilgiyi yozlaştırarak kötüye kullandı, kullanılmasını sağladı; ve bilginin ahlaksız kullanımının sembolü oldu. Tefsirler, Araf 175-176 da sözü edilen kişinin Bel’âm-b. Baûrâ olduğunu söyler.

5. İnsanî İktidar, Bilgi ve Sorumluluk

Bilginin gücü insanî iktidarın temel kaynağıdır; bilgi, kötü niyetle kullanıldığında baskı ve manipülasyona dönüşebilir. Nietzsche’nin güç istenci, insanın bilgiyle tanrısal anlamda bir “yaratıcı güç” olma arzusunu vurgular; bu durum, etik sınırlarla dengelenmelidir. Foucault ise iktidarın mikro düzeydeki disiplin ve gözetim mekanizmalarıyla bireylere yansıdığını gösterir; bu da bireyin sorumluluğunu artırır, der.

6. Etik İlkeler

• Şeffaflık  

• Hesap verebilirlik  

• Amaç odaklılık  

7. Modern Bağlam : Dijital Çağda Bilgi ve Güç

Stratejik bilgi (know‑how) teknoloji şirketleri ve devletler tarafından kontrol ediliyor. Veri artık, gözetim ve dijital platformlar eliyle Foucault’nun mikro-iktidar analizini güncelleyen yapılara dönüştü. Nietzsche’nin güç istenci, bireyin özgürlüğünü koruma ve "ilahlâşma" mücadelesiyle ilişkilidir.

8. Sonuç

Bugün bilgi hem güç hem sorumluluk aracıdır. Foucault, iktidarın bilgiyi nasıl şekillendirdiğini; Nietzsche, bilginin insanın kendini aşma arzusuyla ilişkisini; Kur’ân ise Kârun, Hâmân, Bel’âm örnekleri üzerinden bilginin kötüye kullanımının sonuçlarını gösterir.

Mutlak güç, Tanrı’nındır. Tanrı’ya teslim olan Müslümanlar, “Lâ ilâhe illâ-l Allah” derken, aynı zamanda sadece O’nun gücüne itâat ettiklerini söylerler. Ama pratikte (= fiilî hayatta) bu, çoğu zaman böyle yürümez, Tanrı’nın gücü karşısında başka güç arayışına da girerler.

Bu makale, bu durumu serimlemek için kaleme alındı.

Son sözümü, soru formatıyla bağlıyorum : Hangi gücün yanında, hangi gücün karşısındayız; ne yaptığımızı ve kime hizmet ettiğimizi biliyor muyuz?!.

---

KAYNAKÇA :

1. Foucault, Michel. Disiplin ve Ceza: Hapishanenin Doğuşu, İmge, 2019.

2. Foucault, Michel. Bilginin Arkeolojisi. Ayrıntı, 2011.

3. Nietzsche, Friedrich. İyinin ve Kötünün Ötesinde. İş Bankası Yayınları, 2016.

4. Nietzsche, Friedrich. Güç İstenci. Say, 2022.

5. Kur’ân-ı Kerîm, Kasas 28:76‑82; Kasas 28:38; Bakara 2:102; Ankebut 39; A'raf 175-176.

6. DergiPark, “Foucault: Bilgi ve İktidar İlişkisi”, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/117381

7. Filomythos, “Michel Foucault: Bilgi, İktidar ve Söylem”, https://www.filomythos.com/michel-foucault-bilgi-iktidar-ve-soylem-modernitenin-gorunmeyen-mekanizmalari/

8. DergiPark, “Nietzsche ve Güç İstenci”, https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosekev/issue/80556/1356228

Not : Metin içi dipnotlar, yazıyı bloga atınca görünmüyor.